atha pañcatriṁśaḥ sargaḥ
tāṁ tu rāmakathāṁ śrutvā vaidēhī vānararṣabhāt ।
uvāca vacanaṁ sāntvamidaṁ madhurayā girā ॥1॥
kva tē rāmēṇa saṁsargaḥ kathaṁ jānāsi lakṣmaṇam ।
vānarāṇāṁ narāṇāṁ ca kathamāsīt samāgamaḥ॥2॥
yāni rāmasya cihnāni lakṣmaṇasya ca vānara ।
tāni bhūyaḥ samācakṣva na māṁ śōkaḥ samāviśēt ॥3॥
kīdr̥śaṁ tasya saṁsthānaṁ rūpaṁ tasya ca kīdr̥śam ।
kathamūrū kathaṁ bāhū lakṣmaṇasya ca śaṁsa mē ॥4॥
ēvamuktastu vaidēhyā hanūmān mārutātmajaḥ।
tatō rāmaṁ yathātattvamākhyātumupacakramē ॥5॥
jānantī bata diṣṭyā māṁ vaidēhi paripr̥cchasi ।
bhartuḥ kamalapatrākṣi saṁsthānaṁ lakṣmaṇasya ca ॥6॥
yāni rāmasya cihnāni lakṣmaṇasya ca yāni vai ।
lakṣitāni viśālākṣi vadataḥ śr̥ṇu tāni mē ॥7॥
rāmaḥ kamalapatrākṣaḥ pūrṇacandranibhānanaḥ।
rūpadākṣiṇyasampannaḥ prasūtō janakātmajē ॥8॥
tējasā’’dityasaṅkāśaḥ kṣamayā pr̥thivīsamaḥ।
br̥haspatisamō buddhyā yaśasā vāsavōpamaḥ॥9॥
rakṣitā jīvalōkasya svajanasya ca rakṣitā ।
rakṣitā svasya vr̥ttasya dharmasya ca parantapaḥ॥10॥
rāmō bhāmini lōkasya cāturvarṇyasya rakṣitā ।
maryādānāṁ ca lōkasya kartā kārayitā ca saḥ॥11॥
arciṣmānarcitō’tyarthaṁ brahmacaryavratē sthitaḥ।
sādhūnāmupakārajñaḥ pracārajñaśca karmaṇām ॥12॥
rājanītyāṁ vinītaśca brāhmaṇānāmupāsakaḥ।
jñānavāñśīlasampannō vinītaśca parantapaḥ॥13॥
yajurvēdavinītaśca vēdavidbhiḥ supūjitaḥ।
dhanurvēdē ca vēdē ca vēdāṅgēṣu ca niṣṭhitaḥ॥14॥
vipulāṁsō mahābāhuḥ kambugrīvaḥ śubhānanaḥ।
gūḍhajatruḥ sutāmrākṣō rāmō nāma janaiḥ śrutaḥ॥15॥
dundubhisvananirghōṣaḥ snigdhavarṇaḥ pratāpavān ।
samaśca suvibhaktāṅgō varṇaṁ śyāmaṁ samāśritaḥ॥16॥
tristhirastripralambaśca trisamastriṣu cōnnataḥ।
tritāmrastriṣu ca srigdhō gambhīrastriṣu nitraśaḥ॥17॥
trivalīmāṁstryavanataścaturvyaṅgastriśīrṣavān ।
catuṣkalaścaturlēkhaścatuṣkiṣkuścatuḥ samaḥ॥18॥
caturdaśasamadvandvaścaturdaṣṭraścaturgatiḥ।
mahauṣṭhahanunāsaśca pañcasnigdhō’ṣṭavaṁśavān ॥19॥
daśapadmō daśabr̥hattribhirvyāptō dviśuklavān ।
ṣaḍunnatō navatanustribhirvyāpnōti rāghavaḥ॥20॥
satyadharmarataḥ śrīmān saṅgrahānugrahē rataḥ।
dēśakālavibhāgajñaḥ sarvalōkapriyaṁvadaḥ॥21॥
bhrātā cāsya ca vaimātraḥ saumitriramitaprabhaḥ।
anurāgēṇa rūpēṇa guṇaiścāpi tathāvidhaḥ॥22॥
sa suvarṇacchaviḥ śrīmān rāmaḥ śyāmō mahāyaśāḥ।
tāvubhau naraśārdūlau tvaddarśanakr̥tōtsavau ॥23॥
vicinvantau mahīṁ kr̥tsrāmasmābhiḥ saha saṅgatau ।
tvāmēva mārgamāṇau tau vicarantau vasundharām ॥24॥
dadarśaturmr̥gapatiṁ pūrvajēnāvarōpitam ।
r̥ṣyamūkasya mūlē tu bahupādapasaṅkulē ॥25॥
bhrāturbhayārtamāsīnaṁ sugrīvaṁ priyadarśanam ।
vayaṁ ca harirājaṁ taṁ sugrīvaṁ satyasaṅgaram ॥26॥
paricaryāmahē rājyāt pūrvajēnāvarōpitam ।
tatastau cīravasanau dhanuḥpravarapāṇinau ॥27॥
r̥ṣyamūkasya śailasya ramyaṁ dēśamupāgatau ।
sa tau dr̥ṣṭvā naravyāghrau dhanvinau vānararṣabhaḥ॥28॥
abhiplutō girēstasya śikharaṁ bhayamōhitaḥ।
tataḥ sa śikharē tasmin vānarēndrō vyavasthitaḥ॥29॥
tayōḥ samīpaṁ māmēva prēṣayāmāsa satvaram ।
tāvahaṁ puruṣavyāghrau sugrīvavacanātprabhū ॥30॥
rūpalakṣaṇasampannau kr̥tāñjalirupasthitaḥ।
tau parijñātatattvārthau mayā prītisamanvitau ॥31॥
pr̥ṣṭhamārōpya taṁ dēśaṁ prāpitau puruṣarṣabhau ।
nivēditau ca tattvēna sugrīvāya mahātmanē ॥32॥
tayōranyōnyasambhāṣādbhr̥śaṁ prītirajāyata ।
tatra tau kīrtisampannau harīśvaranarēśvarau ॥33॥
parasparakr̥tāśvāsau kathayā pūrvavr̥ttayā ।
taṁ tataḥ sāntvayāmāsa sugrīvaṁ lakṣmaṇāgrajaḥ॥34॥
strīhētōrvālinā bhrātrā nirastaṁ purutējasā ।
tatastvannāśajaṁ śōkaṁ rāmasyākliṣṭakarmaṇaḥ॥35॥
lakṣmaṇō vānarēndrāya sugrīvāya nyavēdayat ।
sa śrutvā vānarēndrastu lakṣmaṇēnēritaṁ vacaḥ॥36॥
tadāsīnniṣprabhō’tyarthaṁ grahagrasta ivāṁśumān ।
tatastvadgātraśōbhīni rakṣasā hriyamāṇayā ॥37॥
yānyābharaṇajālāni pātitāni mahītalē ।
tāni sarvāṇi rāmāya ānīya hariyūthapāḥ॥38॥
saṁhr̥ṣṭā darśayāmāsurgatiṁ tu na vidustava ।
tāni rāmāya dattāni mayaivōpahr̥tāni ca ॥39॥
svanavantyavakīrṇāni tasminvihatacētasi ।
tānyaṅkē darśanīyāni kr̥tvā bahuvidhaṁ tadā ॥40॥
tēna dēvaprakāśēna dēvēna paridēvitam ।
paśyatastāni rudatastāmyataśca punaḥ punaḥ॥41॥
prādīpayad dāśarathēstadā śōkahutāśanam ॥42॥
śāyitaṁ ca ciraṁ tēna duḥkhārtēna mahātmanā ।
mayāpi vividhairvākyaiḥ kr̥cchrādutthāpitaḥ punaḥ॥43॥
tāni dr̥ṣṭvā mahārhāṇi darśayitvā muhurmuhuḥ।
rāghavaḥ sahasaumitriḥ sugrīvē saṁnyavēśayat ॥44॥
sa tavādarśanādāryē rāghavaḥ paritapyatē ।
mahatā jvalatā nityamagninēvāgniparvataḥ॥45॥
tvatkr̥tē tamanidrā ca śōkaścintā ca rāghavam ।
tāpayanti mahātmānamagnyagāramivāgnayaḥ॥46॥
tavādarśanaśōkēna rāghavaḥ praricālyatē ।
mahatā bhūmikampēna mahāniva śilōccayaḥ॥47॥
kānanāni suramyāṇi nadīprasravaṇāni ca ।
caranna ratimāpnōti tvamapaśyannr̥pātmajē ॥48॥
sa tvāṁ manujaśārdūlaḥ kṣipraṁ prāpsyati rāghavaḥ।
samitrabāndhavaṁ hatvā rāvaṇaṁ janakātmajē ॥49॥
sahitau rāmasugrīvāvubhāvakurutāṁ tadā ।
samayaṁ vālinaṁ hantuṁ tava cānvēṣaṇaṁ prati ॥50॥
tatastābhyāṁ kumārābhyāṁ vīrābhyāṁ sa harīśvaraḥ।
kiṣkindhāṁ samupāgamya vālī yuddhē nipātitaḥ॥51॥
tatō nihatya tarasā rāmō vālinamāhavē ।
sarvarkṣaharisaṅghānāṁ sugrīvamakarōtpatim ॥52॥
rāmasugrīvayōraikyaṁ dēvyēvaṁ samajāyata ।
hanūmantaṁ ca māṁ viddhi tayōrdūtamupāgatam ॥53॥
svaṁ rājyaṁ prāpya sugrīvaḥ svānānīya mahākapīn ।
tvadarthaṁ prēṣayāmāsa diśō daśa mahābalān ॥54॥
ādiṣṭā vānarēndrēṇa sugrīvēṇa mahaujasaḥ।
adrirājapratīkāśāḥ sarvataḥ prasthitā mahīm ॥55॥
tatastē mārgamāṇā vai sugrīvavacanāturāḥ।
caranti vasudhāṁ kr̥tsnāṁ vayamanyē ca vānarāḥ॥56॥
aṅgadō nāma lakṣmīvānvālisūnurmahābalaḥ।
prasthitaḥ kapiśārdūlastribhāgabalasaṁvr̥taḥ॥57॥
tēṣāṁ nō vipraṇaṣṭānāṁ vindhyē parvatasattamē ।
bhr̥śaṁ śōkaparītanāmahōrātragaṇā gatāḥ॥58॥
tē vayaṁ kāryanairāśyātkālasyātikramēṇa ca ।
bhayācca kapirājasya prāṇāṁstyaktumupasthitāḥ॥59॥
vicitya giridurgāṇi nadīprasravaṇāni ca ।
anāsādya padaṁ dēvyāḥ prāṇāṁstyaktuṁ vyavasthitāḥ॥60॥
tatastasya girērmūdhni vayaṁ prāyamupāsmahē ।
dr̥ṣṭvā prāyōpaviṣṭāṁśca sarvān vānarapuṅgavān ॥61॥
bhr̥śaṁ śōkārṇavē magnaḥ paryadēvayadaṅgadaḥ।
tava nāśaṁ ca vaidēhi vālinaśca tathā vadham ॥62॥
prāyōpavēśamasmākaṁ maraṇaṁ ca jaṭāyuṣaḥ।
tēṣāṁ naḥ svāmisandēśānnirāśānāṁ mumūrṣatām ॥63॥
kāryahētōrihāyātaḥ śakunirvīryavānmahān ।
gr̥dhrarājasya sōdaryaḥ sampātirnāma gr̥dhrarāṭ ॥64॥
śrutvā bhrātr̥vadhaṁ kōpādidaṁ vacanamabravīt ।
yavīyān kēna mē bhrātā hataḥ kva ca nipātitaḥ॥65॥
ētadākhyātumicchāmi bhavadbhirvānarōttamāḥ।
aṅgadō’kathayattasya janasthānē mahadvadham ॥66॥
rakṣasā bhīmarūpēṇa tvāmuddiśya yathārthataḥ।
jaṭāyōstu vadhaṁ śrutvā duḥkhitaḥ sō’ruṇātmajaḥ॥67॥
tvāmāha sa varārōhē vasantīṁ rāvaṇālayē ।
tasya tadvacanaṁ śrutvā sampātēḥ prītivardhanam ॥68॥
aṅgadapramukhāḥ sarvē tataḥ prasthāpitā vayam ।
vindhyādutthāya samprāptāḥ sāgarasyāntamuttamam ॥69॥
tvaddarśanē kr̥tōtsāhā hr̥ṣṭāḥ puṣṭāḥ plavaṅgamāḥ।
aṅgadapramukhāḥ sarvē vēlōpāntamupāgatāḥ॥70॥
cintāṁ jagmuḥ punarbhīmāṁ tvaddarśanasamutsukāḥ।
athāhaṁ harisainyasya sāgaraṁ dr̥śya sīdataḥ॥71॥
vyavadhūya bhayaṁ tīvraṁ yōjanānāṁ śataṁ plutaḥ।
laṅkā cāpi mayā rātrau praviṣṭā rākṣasākulā ॥72॥
rāvaṇaśca mayā dr̥ṣṭastvaṁ ca śōkanipīḍitā ।
ētattē sarvamākhyātaṁ yathāvr̥ttamaninditē ॥73॥
abhibhāṣasva māṁ dēvi dūtō dāśarathēraham ।
tanmāṁ rāmakr̥tōdyōgaṁ tvannimittamihāgatam ॥74॥
sugrīvasacivaṁ dēvi buddhyasva pavanātmajam ।
kuśalī tava kākutsthaḥ sarvaśastrabhr̥tāṁ varaḥ॥75॥
gurōrārādhanē yuktō lakṣmaṇaḥ śubhalakṣaṇaḥ।
tasya vīryavatō dēvi bhartustava hitē rataḥ॥76॥
ahamēkastu samprāptaḥ sugrīvavacanādiha ।
mayēyamasahāyēna caratā kāmarūpiṇā ॥77॥
dakṣiṇā diganukrāntā tvanmārgavicayaiṣiṇā ।
diṣṭyāhaṁ harisainyānāṁ tvannāśamanuśōcatām ॥78॥
apanēṣyāmi santāpaṁ tavādhigamaśāsanāt ।
diṣṭyā hi na mama vyarthaṁ sāgarasyēha laṅghanam ॥79॥
prāpsyāmyahamidaṁ dēvi tvaddarśanakr̥taṁ yaśaḥ।
rāghavaśca mahāvīryaḥ kṣipraṁ tvāmabhipatsyatē ॥80॥
saputrabāndhavaṁ hatvā rāvaṇaṁ rākṣasādhipam ।
mālyavān nāma vaidēhi girīṇāmuttamō giriḥ॥81॥
tatō gacchati gōkarṇaṁ parvataṁ kēsarī hariḥ।
sa ca dēvarṣibhirdiṣṭaḥ pitā mama mahākapiḥ।
tīrthē nadīpatēḥ puṇyē śambasādanamuddharan ॥82॥
yasyāhaṁ hariṇaḥ kṣētrē jātō vātēna maithili ।
hanūmāniti vikhyātō lōkē svēnaiva karmaṇā ॥83॥
viśvāsārthaṁ tu vaidēhi bharturuktā mayā guṇāḥ।
acirāt tvāmitō dēvi rāghavō nayitā dhruvam ॥84॥
ēvaṁ viśvāsitā sītā hētubhiḥ śōkakarśitā ।
upapannairabhijñānairdūtaṁ tamadhigacchati ॥85॥
atulaṁ ca gatā harṣaṁ praharṣēṇa tu jānakī ।
nētrābhyāṁ vakrapakṣmābhyāṁ mumōcānandajaṁ jalam ॥86॥
cāru tad vadanaṁ tasyāstāmraśuklāyatēkṣaṇam ।
aśōbhata viśālākṣyā rāhumukta ivōḍurāṭ ॥87॥
hanūmantaṁ kapiṁ vyaktaṁ manyatē nānyathēti sā ।
athōvāca hanūmāṁstāmuttaraṁ priyadarśanām ॥88॥
ētattē sarvamākhyātaṁ samāśvasihi maithili ।
kiṁ karōmi kathaṁ vā tē rōcatē pratiyāmyaham ॥89॥
hatē’surē saṁyati śambasādanē
	kapipravīrēṇa maharṣicōdanāt ।
tatō’smi vāyuprabhavō hi maithili
	prabhāvatastatpratimaśca vānaraḥ॥90॥
ityārṣē śrīmadrāmāyaṇē vālmīkīyē ādikāvyē sundarakāṇḍē pañcatriṁśaḥ sargaḥ