અથ ત્રયોદશઃ સર્ગઃ
વિમાનાત્તુ સ સઙ્ક્રમ્ય પ્રાકારં હરિયૂથપઃ।
હનૂમાન્વેગવાનાસીદ્યથા વિદ્યુદ્ ઘનાન્તરે ॥૧॥
સમ્પરિક્રમ્ય હનુમાન્રાવણસ્ય નિવેશનાન્ ।
અદૃષ્ટ્વા જાનકીં સીતામબ્રવીદ્વચનં કપિઃ॥૨॥
ભૂયિષ્ઠં લોલિતા લઙ્કા રામસ્ય ચરતા પ્રિયમ્ ।
ન હિ પશ્યામિ વૈદેહીં સીતાં સર્વાઙ્ગશોભનામ્ ॥૩॥
પલ્વલાનિ તટાકાનિ સરાંસિ સરિતસ્તથા ।
નદ્યોઽનૂપવનાન્તાશ્ચ દુર્ગાશ્ચ ધરણીધરાઃ॥૪॥
લોલિતા વસુધા સર્વા ન ચ પશ્યામિ જાનકીમ્ ।
ઇહ સમ્પાતિના સીતા રાવણસ્ય નિવેશને ॥૫॥
આખ્યાતા ગૃધ્રરાજેન ન ચ સા દૃશ્યતે ન કિમ્ ।
કિં નુ સીતાથ વૈદેહી મૈથિલી જનકાત્મજા ।
ઉપતિષ્ઠેત વિવશા રાવણેન હૃતા બલાત્ ॥૬॥
ક્ષિપ્રમુત્પતતો મન્યે સીતામાદાય રક્ષસઃ।
બિભ્યતો રામબાણાનામન્તરા પતિતા ભવેત્ ॥૭॥
અથવા હ્રિયમાણાયાઃ પથિ સિદ્ધનિષેવિતે ।
મન્યે પતિતમાર્યાયા હૃદયં પ્રેક્ષ્ય સાગરમ્ ॥૮॥
રાવણસ્યોરુવેગેન ભુજાભ્યાં પીડિતેન ચ ।
તયા મન્યે વિશાલાક્ષ્યા ત્યક્તં જીવિતમાર્યયા ॥૯॥
ઉપર્યુપરિ સા નૂનં સાગરં ક્રમતસ્તદા ।
વિચેષ્ટમાના પતિતા સમુદ્રે જનકાત્મજા ॥૧૦॥
આહો ક્ષુદ્રેણ ચાનેન રક્ષન્તી શીલમાત્મનઃ।
અબન્ધુર્ભક્ષિતા સીતા રાવણેન તપસ્વિની ॥૧૧॥
અથ વા રાક્ષસેન્દ્રસ્ય પત્નીભિરસિતેક્ષણા ।
અદુષ્ટા દુષ્ટભાવાભિર્ભક્ષિતા સા ભવિષ્યતિ ॥૧૨॥
સમ્પૂર્ણચન્દ્રપ્રતિમં પદ્મપત્રનિભેક્ષણમ્ ।
રામસ્ય ધ્યાયતી વક્ત્રં પઞ્ચત્વં કૃપણા ગતા ॥૧૩॥
હા રામ લક્ષ્મણેત્યેવં હાયોધ્યે ચેતિ મૈથિલી ।
વિલપ્ય બહુ વૈદેહી ન્યસ્તદેહા ભવિષ્યતિ ॥૧૪॥
અથવા નિહિતા મન્યે રાવણસ્ય નિવેશને ।
ભૃશં લાલપ્યતે બાલા પઞ્જરસ્થેવ સારિકા ॥૧૫॥
જનકસ્ય કુલે જાતા રામપત્ની સુમધ્યમા ।
કથમુત્પલપત્રાક્ષી રાવણસ્ય વશં વ્રજેત્ ॥૧૬॥
વિનષ્ટા વા પ્રણષ્ટા વા મૃતા વા જનકાત્મજા ।
રામસ્ય પ્રિયભાર્યસ્ય ન નિવેદયિતું ક્ષમમ્ ॥૧૭॥
નિવેદ્યમાને દોષઃ સ્યાદ્દોષઃ સ્યાદનિવેદને ।
કથં નુ ખલુ કર્તવ્યં વિષમં પ્રતિભાતિ મે ॥૧૮॥
અસ્મિન્નેવઙ્ગતે કાર્યે પ્રાપ્તકાલં ક્ષમં ચ કિમ્ ।
ભવેદિતિ મતિં ભૂયો હનુમાન્પ્રવિચારયન્ ॥૧૯॥
યદિ સીતામદૃષ્ટ્વાહં વાનરેન્દ્રપુરીમિતઃ।
ગમિષ્યામિ તતઃ કો મે પુરુષાર્થો ભવિષ્યતિ ॥૨૦॥
મમેદં લઙ્ઘનં વ્યર્થં સાગરસ્ય ભવિષ્યતિ ।
પ્રવેશશ્ચૈવ લઙ્કાયાં રાક્ષસાનાં ચ દર્શનમ્ ॥૨૧॥
કિં વા વક્ષ્યતિ સુગ્રીવો હરયો વાપિ સઙ્ગતાઃ।
કિષ્કિન્ધામનુસમ્પ્રાપ્તં તૌ વા દશરથાત્મજૌ ॥૨૨॥
ગત્વા તુ યદિ કાકુત્સ્થં વક્ષ્યામિ પરુષં વચઃ।
ન દૃષ્ટેતિ મયા સીતા તતસ્ત્યક્ષ્યતિ જીવિતમ્ ॥૨૩॥
પરુષં દારુણં તીક્ષ્ણં ક્રૂરમિન્દ્રિયતાપનમ્ ।
સીતાનિમિત્તં દુર્વાક્યં શ્રુત્વા સ ન ભવિષ્યતિ ॥૨૪॥
તં તુ કૃચ્છ્રગતં દૃષ્ટ્વા પઞ્ચત્વગતમાનસં ।
ભૃશાનુરક્તમેધાવી ન ભવિષ્યતિ લક્ષ્મણઃ॥૨૫॥
વિનષ્ટૌ ભ્રાતરૌ શ્રુત્વા ભરતોઽપિ મરિષ્યતિ ।
ભરતં ચ મૃતં દૃષ્ટ્વા શત્રુઘ્નો ન ભવિષ્યતિ ॥૨૬॥
પુત્રાન્ મૃતાન્ સમીક્ષ્યાથ ન ભવિષ્યન્તિ માતરઃ।
કૌસલ્યા ચ સુમિત્રા ચ કૈકેયી ચ ન સંશયઃ॥૨૭॥
કૃતજ્ઞઃ સત્યસન્ધશ્ચ સુગ્રીવઃ પ્લવગાધિપઃ।
રામં તથાગતં દૃષ્ટ્વા તતસ્ત્યક્ષ્યતિ જીવિતમ્ ॥૨૮॥
દુર્મના વ્યથિતા દીના નિરાનન્દા તપસ્વિની ।
પીડિતા ભર્તૃશોકેન રુમા ત્યક્ષ્યતિ જીવિતમ્ ॥૨૯॥
વાલિજેન તુ દુઃખેન પીડિતા શોકકર્શિતા ।
પઞ્ચત્વમાગતા રાજ્ઞી તારાપિ ન ભવિષ્યતિ ॥૩૦॥
માતાપિત્રોર્વિનાશેન સુગ્રીવ વ્યસનેન ચ ।
કુમારોઽપ્યઙ્ગદઃ તસ્માદ્ વિજહિષ્યતિ જીવિતમ્ ॥૩૧॥
ભર્તૃજેન તુ દુઃખેન અભિભૂતા વનૌકસઃ।
શિરાંસ્યભિહનિષ્યન્તિ તલૈર્મુષ્ટિભિરેવ ચ ॥૩૨॥
સાન્ત્વેનાનુપ્રદાનેન માનેન ચ યશસ્વિના ।
લાલિતાઃ કપિનાથેન પ્રાણાંસ્ત્યક્ષ્યન્તિ વાનરાઃ॥૩૩॥
ન વનેષુ ન શૈલેષુ ન નિરોધેષુ વા પુનઃ।
ક્રીડામનુભવિષ્યન્તિ સમેત્ય કપિકુઞ્જરાઃ॥૩૪॥
સપુત્રદારાઃ સામાત્યા ભર્તૃવ્યસનપીડિતાઃ।
શૈલાગ્રેભ્યઃ પતિષ્યન્તિ સમેષુ વિષમેષુ ચ ॥૩૫॥
વિષમુદ્બન્ધનં વાપિ પ્રવેશં જ્વલનસ્ય વા ।
ઉપવાસમથો શસ્ત્રં પ્રચરિષ્યન્તિ વાનરાઃ॥૩૬॥
ઘોરમારોદનં મન્યે ગતે મયિ ભવિષ્યતિ ।
ઇક્ષ્વાકુકુલનાશશ્ચ નાશશ્ચૈવ વનૌકસામ્ ॥૩૭॥
સોઽહં નૈવ ગમિષ્યામિ કિષ્કિન્ધાં નગરીમિતઃ।
ન હિ શક્ષ્યામ્યહં દ્રષ્ટું સુગ્રીવં મૈથિલીં વિના ॥૩૮॥
મય્યગચ્છતિ ચેહસ્થે ધર્માત્માનૌ મહારથૌ ।
આશયા તૌ ધરિષ્યેતે વાનરાશ્ચ તરસ્વિનઃ॥૩૯॥
હસ્તાદાનો મુખાદાનો નિયતો વૃક્ષમૂલિકઃ।
વાનપ્રસ્થો ભવિષ્યામિ હ્યદૃષ્ટ્વા જનકાત્મજામ્ ॥૪૦॥
સાગરાનૂપજે દેશે બહુમૂલફલોદકે ।
ચિતિં કૃત્વા પ્રવેક્ષ્યામિ સમિદ્ધમરણીસુતમ્ ॥૪૧॥
ઉપવિષ્ટસ્ય વા સમ્યગ્લિઙ્ગિનં સાધયિષ્યતઃ।
શરીરં ભક્ષયિષ્યન્તિ વાયસાઃ શ્વાપદાનિ ચ ॥૪૨॥
ઇદમપ્યૃષિભિર્દૃષ્ટં નિર્યાણમિતિ મે મતિઃ।
સમ્યગાપઃ પ્રવેક્ષ્યામિ ન ચેત્પશ્યામિ જાનકીમ્ ॥૪૩॥
સુજાતમૂલા સુભગા કીર્તિમાલા યશસ્વિની ।
પ્રભગ્ના ચિરરાત્રાય મમ સીતામપશ્યતઃ॥૪૪॥
તાપસો વા ભવિષ્યામિ નિયતો વૃક્ષમૂલિકઃ।
નેતઃ પ્રતિગમિષ્યામિ તામદૃષ્ટ્વાસિતેક્ષણામ્ ॥૪૫॥
યદિ તુ પ્રતિગચ્છામિ સીતામનધિગમ્ય તામ્ ।
અઙ્ગદઃ સહિતઃ સર્વૈર્વાનરૈર્ન ભવિષ્યતિ ॥૪૬॥
વિનાશે બહવો દોષા જીવન્પ્રાપ્નોતિ ભદ્રકમ્ ।
તસ્માત્પ્રાણાન્ધરિષ્યામિ ધ્રુવો જીવતિ સઙ્ગમઃ॥૪૭॥
એવં બહુવિધં દુઃખં મનસા ધારયન્ બહુ ।
નાધ્યગચ્છત્તદા પારં શોકસ્ય કપિકુઞ્જરઃ॥૪૮॥
તતો વિક્રમમાસાદ્ય ધૈર્યવાન્ કપિકુઞ્જરઃ।
રાવણં વા વધિષ્યામિ દશગ્રીવં મહાબલમ્ ।
કામમસ્તુ હૃતા સીતા પ્રત્યાચીર્ણં ભવિષ્યતિ ॥૪૯॥
અથવૈનં સમુત્ક્ષિપ્ય ઉપર્યુપરિ સાગરમ્ ।
રામાયોપહરિષ્યામિ પશું પશુપતેરિવ ॥૫૦॥
ઇતિ ચિન્તા સમાપન્નઃ સીતામનધિગમ્ય તામ્ ।
ધ્યાનશોકપરીતાત્મા ચિન્તયામાસ વાનરઃ॥૫૧॥
યાવત્સીતાં ન પશ્યામિ રામપત્નીં યશસ્વિનીમ્ ।
તાવદેતાં પુરીં લઙ્કાં વિચિનોમિ પુનઃ પુનઃ॥૫૨॥
સમ્પાતિ વચનાચ્ચાપિ રામં યદ્યાનયામ્યહમ્ ।
અપશ્યન્રાઘવો ભાર્યાં નિર્દહેત્સર્વવાનરાન્ ॥૫૩॥
ઇહૈવ નિયતાહારો વત્સ્યામિ નિયતેન્દ્રિયઃ।
ન મત્કૃતે વિનશ્યેયુઃ સર્વે તે નરવાનરાઃ॥૫૪॥
અશોકવનિકા ચાપિ મહતીયં મહાદ્રુમા ।
ઇમામધિગમિષ્યામિ નહીયં વિચિતા મયા ॥૫૫॥
વસૂન્ રુદ્રાંસ્તથાઽઽદિત્યાનશ્વિનૌ મરુતોઽપિ ચ ।
નમસ્કૃત્વા ગમિષ્યામિ રક્ષસાં શોકવર્ધનઃ॥૫૬॥
જિત્વા તુ રાક્ષસાન્દેવીમિક્ષ્વાકુકુલનન્દિનીમ્ ।
સમ્પ્રદાસ્યામિ રામાય સિદ્ધીમિવ તપસ્વિને ॥૫૭॥
સ મુહૂર્તમિવ ધ્યાત્વા ચિન્તાવિગ્રથિતેન્દ્રિયઃ।
ઉદતિષ્ઠન્મહાબાહુર્હનૂમાન્મારુતાત્મજઃ॥૫૮॥
નમોઽસ્તુ રામાય સલક્ષ્મણાય
	દેવ્યૈ ચ તસ્યૈ જનકાત્મજાયૈ ।
નમોઽસ્તુ રુદ્રેન્દ્રયમાનિલેભ્યો
	નમોઽસ્તુ ચન્દ્રાર્કમરુદ્ગણેભ્યઃ॥૫૯॥
સ તેભ્યસ્તુ નમસ્કૃત્વા સુગ્રીવાય ચ મારુતિઃ।
દિશઃ સર્વાઃ સમાલોક્ય સોઽશોકવનિકાં પ્રતિ ॥૬૦॥
સ ગત્વા મનસા પૂર્વમશોકવનિકાં શુભામ્ ।
ઉત્તરં ચિન્તયામાસ વાનરો મારુતાત્મજઃ॥૬૧॥
ધ્રુવં તુ રક્ષોબહુલા ભવિષ્યતિ વનાકુલા ।
અશોકવનિકા પુણ્યા સર્વસંસ્કારસંસ્કૃતા ॥૬૨॥
રક્ષિણશ્ચાત્ર વિહિતા નૂનં રક્ષન્તિ પાદપાન્ ।
ભગવાનપિ વિશ્વાત્મા નાતિક્ષોભં પ્રવાયતિ ॥૬૩॥
સઙ્ક્ષિપ્તોઽયં મયાઽઽત્મા ચ રામાર્થે રાવણસ્ય ચ ।
સિદ્ધિં દિશન્તુ મે સર્વે દેવાઃ સર્ષિગણાસ્ત્વિહ ॥૬૪॥
બ્રહ્મા સ્વયમ્ભૂર્ભગવાન્દેવાશ્ચૈવ તપસ્વિનઃ।
સિદ્ધિમગ્નિશ્ચ વાયુશ્ચ પુરુહૂતશ્ચ વજ્રભૃત્ ॥૬૫॥
વરુણઃ પાશહસ્તશ્ચ સોમાદિત્યૌ તથૈવ ચ ।
અશ્વિનૌ ચ મહાત્માનૌ મરુતઃ સર્વ એવ ચ ॥૬૬॥
સિદ્ધિં સર્વાણિ ભૂતાનિ ભૂતાનાં ચૈવ યઃ પ્રભુઃ।
દાસ્યન્તિ મમ યે ચાન્યેઽપ્યદૃષ્ટાઃ પથિ ગોચરાઃ॥૬૭॥
તદુન્નસં પાણ્ડુરદન્તમવ્રણં
	શુચિસ્મિતં પદ્મપલાશલોચનમ્ ।
દ્રક્ષ્યે તદાર્યાવદનં કદાન્વહં
	પ્રસન્નતારાધિપતુલ્યવર્ચસમ્ ॥૬૮॥
ક્ષુદ્રેણ હીનેન નૃશંસમૂર્તિના
	સુદારુણાલઙ્કૃતવેષધારિણા ।
બલાભિભૂતા હ્યબલા તપસ્વિની
	કથં નુ મે દૃષ્ટિપથેઽદ્ય સા ભવેત્ ॥૬૯॥
ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્્રામાયણે વાલ્મીકીયે આદિકાવ્યે સુન્દરકાણ્ડે ત્રયોદશઃ સર્ગઃ