અથ પઞ્ચદશઃ સર્ગઃ
સ વીક્ષમાણસ્તત્રસ્થો માર્ગમાણશ્ચ મૈથિલીમ્ ।
અવેક્ષમાણશ્ચ મહીં સર્વાં તામન્વવૈક્ષત ॥૧॥
સન્તાનકલતાભિશ્ચ પાદપૈરુપશોભિતામ્ ।
દિવ્યગન્ધરસોપેતાં સર્વતઃ સમલઙ્કૃતામ્ ॥૨॥
તાં સ નન્દનસઙ્કાશાં મૃગપક્ષિભિરાવૃતામ્ ।
હર્મ્યપ્રાસાદસમ્બાધાં કોકિલાકુલનિઃસ્વનામ્ ॥૩॥
કાઞ્ચનોત્પલપદ્માભિર્વાપીભિરુપશોભિતામ્ ।
બહ્વાસનકુથોપેતાં બહુભૂમિગૃહાયુતામ્ ॥૪॥
સર્વર્તુકુસુમૈ રમ્યૈઃ ફલવદ્ભિશ્ચ પાદપૈઃ।
પુષ્પિતાનામશોકાનાં શ્રિયા સૂર્યોદયપ્રભામ્ ॥૫॥
પ્રદીપ્તામિવ તત્રસ્થો મારુતિઃ સમુદૈક્ષત ।
નિષ્પત્રશાખાં વિહગૈઃ ક્રિયમાણામિવાસકૃત્ ॥૬॥
વિનિષ્પતદ્ભિઃ શતશશ્ચિત્રૈઃ પુષ્પાવતંસકૈઃ।
સમૂલપુષ્પરચિતૈરશોકૈઃ શોકનાશનૈઃ॥૭॥
પુષ્પભારાતિભારૈશ્ચ સ્પૃશદ્ભિરિવ મેદિનીમ્ ।
કર્ણિકારૈઃ કુસુમિતૈઃ કિંશુકૈશ્ચ સુપુષ્પિતૈઃ॥૮॥
સ દેશઃ પ્રભયા તેષાં પ્રદીપ્ત ઇવ સર્વતઃ।
પુંનાગાઃ સપ્તપર્ણાશ્ચ ચમ્પકોદ્દાલકાસ્તથા ॥૯॥
વિવૃદ્ધમૂલા બહવઃ શોભન્તે સ્મ સુપુષ્પિતાઃ।
શાતકુમ્ભનિભાઃ કેચિત્કેચિદગ્નિશિખપ્રભાઃ॥૧૦॥
નીલાઞ્જનનિભાઃ કેચિત્તત્રાશોકાઃ સહસ્રશઃ।
નન્દનં વિબુધોદ્યાનં ચિત્રં ચૈત્રરથં યથા ॥૧૧॥
અતિવૃત્તમિવાચિન્ત્યં દિવ્યં રમ્યશ્રિયાયુતમ્ ।
દ્વિતીયમિવ ચાકાશં પુષ્પજ્યોતિર્ગણાયુતમ્ ॥૧૨॥
પુષ્પરત્નશતૈશ્ચિત્રં પઞ્ચમં સાગરં યથા ।
સર્વર્તુપુષ્પૈર્નિચિતં પાદપૈર્મધુગન્ધિભિઃ॥૧૩॥
નાનાનિનાદૈરુદ્યાનં રમ્યં મૃગગણદ્વિજૈઃ।
અનેકગન્ધપ્રવહં પુણ્યગન્ધં મનોહરમ્ ॥૧૪॥
શૈલેન્દ્રમિવ ગન્ધાઢ્યં દ્વિતીયં ગન્ધમાદનમ્ ।
અશોકવનિકાયાં તુ તસ્યાં વાનરપુઙ્ગવઃ॥૧૫॥
સ દદર્શાવિદૂરસ્થં ચૈત્યપ્રાસાદમૂર્જિતમ્ ।
મધ્યે સ્તમ્ભસહસ્રેણ સ્થિતં કૈલાસપાણ્ડુરમ્ ॥૧૬॥
પ્રવાલકૃતસોપાનં તપ્તકાઞ્ચનવેદિકમ્ ।
મુષ્ણન્તમિવ ચક્ષૂંષિ દ્યોતમાનમિવ શ્રિયા ॥૧૭॥
નિર્મલં પ્રાંશુભાવત્વાદુલ્લિખન્તમિવામ્બરમ્ ।
તતો મલિનસંવીતાં રાક્ષસીભિઃ સમાવૃતામ્ ॥૧૮॥
ઉપવાસકૃશાં દીનાં નિઃશ્વસન્તીં પુનઃ પુનઃ।
દદર્શ શુક્લપક્ષાદૌ ચન્દ્રરેખામિવામલામ્ ॥૧૯॥
મન્દપ્રખ્યાયમાનેન રૂપેણ રુચિરપ્રભામ્ ।
પિનદ્ધાં ધૂમજાલેન શિખામિવ વિભાવસોઃ॥૨૦॥
પીતેનૈકેન સંવીતાં ક્લિષ્ટેનોત્તમવાસસા ।
સપઙ્કામનલઙ્કારાં વિપદ્મામિવ પદ્મિનીમ્ ॥૨૧॥
પીડિતાં દુઃખસન્તપ્તાં પરિક્ષીણાં તપસ્વિનીમ્ ।
ગ્રહેણાઙ્ગારકેણેવ પીડિતામિવ રોહિણીમ્ ॥૨૨॥
અશ્રુપૂર્ણમુખીં દીનાં કૃશામનશનેન ચ ।
શોકધ્યાનપરાં દીનાં નિત્યં દુઃખપરાયણામ્ ॥૨૩॥
પ્રિયં જનમપશ્યન્તીં પશ્યન્તીં રાક્ષસીગણમ્ ।
સ્વગણેન મૃગીં હીનાં શ્વગણેનાવૃતામિવ ॥૨૪॥
નીલનાગાભયા વેણ્યા જઘનં ગતયૈકયા ।
નીલયા નીરદાપાયે વનરાજ્યા મહીમિવ ॥૨૫॥
સુખાર્હાં દુઃખસન્તપ્તાં વ્યસનાનામકોવિદામ્ ।
તાં વિલોક્ય વિશાલાક્ષીમધિકં મલિનાં કૃશામ્ ॥૨૬॥
તર્કયામાસ સીતેતિ કારણૈરુપપાદિભિઃ।
હ્રિયમાણા તદા તેન રક્ષસા કામરૂપિણા ॥૨૭॥
યથારૂપા હિ દૃષ્ટા સા તથારૂપેયમઙ્ગના ।
પૂર્ણચન્દ્રાનનાં સુભ્રૂં ચારુવૃત્તપયોધરામ્ ॥૨૮॥
કુર્વતીં પ્રભયા દેવીં સર્વા વિતિમિરા દિશઃ।
તાં નીલકણ્ઠીં બિમ્બોષ્ઠીં સુમધ્યાં સુપ્રતિષ્ઠિતામ્ ॥૨૯॥
સીતાં પદ્મપલાશાક્ષીં મન્મથસ્ય રતિં યથા ।
ઇષ્ટાં સર્વસ્ય જગતઃ પૂર્ણચન્દ્રપ્રભામિવ ॥૩૦॥
ભૂમૌ સુતનુમાસીનાં નિયતામિવ તાપસીમ્ ।
નિઃશ્વાસબહુલાં ભીરું ભુજગેન્દ્રવધૂમિવ ॥૩૧॥
શોકજાલેન મહતા વિતતેન ન રાજતીમ્ ।
સંસક્તાં ધૂમજાલેન શિખામિવ વિભાવસોઃ॥૩૨॥
તાં સ્મૃતીમિવ સન્દિગ્ધામૃદ્ધિં નિપતિતામિવ ।
વિહતામિવ ચ શ્રદ્ધામાશાં પ્રતિહતામિવ ॥૩૩॥
સોપસર્ગાં યથા સિદ્ધિં બુદ્ધિં સકલુષામિવ ।
અભૂતેનાપવાદેન કીર્તિં નિપતિતામિવ ॥૩૪॥
રામોપરોધવ્યથિતાં રક્ષોગણનિપીડિતામ્ ।
અબલાં મૃગશાવાક્ષીં વીક્ષમાણાં તતસ્તતઃ॥૩૫॥
બાષ્પામ્બુપરિપૂર્ણેન કૃષ્ણવક્રાક્ષિપક્ષ્મણા ।
વદનેનાપ્રસન્નેન નિઃશ્વસન્તીં પુનઃ પુનઃ॥૩૬॥
મલપઙ્કધરાં દીનાં મણ્ડનાર્હામમણ્ડિતામ્ ।
પ્રભાં નક્ષત્રરાજસ્ય કાલમેઘૈરિવાવૃતામ્ ॥૩૭॥
તસ્ય સન્દિદિહે બુદ્ધિસ્તથા સીતાં નિરીક્ષ્ય ચ ।
આમ્નાયાનામયોગેન વિદ્યાં પ્રશિથિલામિવ ॥૩૮॥
દુઃખેન બુબુધે સીતાં હનુમાનનલઙ્કૃતામ્ ।
સંસ્કારેણ યથા હીનાં વાચમર્થાન્તરં ગતામ્ ॥૩૯॥
તાં સમીક્ષ્ય વિશાલાક્ષીં રાજપુત્રીમનિન્દિતામ્ ।
તર્કયામાસ સીતેતિ કારણૈરુપપાદયન્ ॥૪૦॥
વૈદેહ્યા યાનિ ચાઙ્ગેષુ તદા રામોઽન્વકીર્તયત્ ।
તાન્યાભરણજાલાનિ ગાત્રશોભીન્યલક્ષયત્ ॥૪૧॥
સુકૃતૌ કર્ણવેષ્ટૌ ચ શ્વદંષ્ટ્રૌ ચ સુસંસ્થિતૌ ।
મણિવિદ્રુમચિત્રાણિ હસ્તેષ્વાભરણાનિ ચ ॥૪૨॥
શ્યામાનિ ચિરયુક્તત્વાત્તથા સંસ્થાનવન્તિ ચ ।
તાન્યેવૈતાનિ મન્યેઽહં યાનિ રામોઽવ્નકીર્તયત્ ॥૪૩॥
તત્ર યાન્યવહીનાનિ તાન્યહં નોપલક્ષયે ।
યાન્યસ્યા નાવહીનાનિ તાનીમાનિ ન સંશયઃ॥૪૪॥
પીતં કનકપટ્ટાભં સ્રસ્તં તદ્વસનં શુભમ્ ।
ઉત્તરીયં નગાસક્તં તદા દૃષ્ટં પ્લવઙ્ગમૈઃ॥૪૫॥
ભૂષણાનિ ચ મુખ્યાનિ દૃષ્ટાનિ ધરણીતલે ।
અનયૈવાપવિદ્ધાનિ સ્વનવન્તિ મહાન્તિ ચ ॥૪૬॥
ઇદં ચિરગૃહીતત્વાદ્વસનં ક્લિષ્ટવત્તરમ્ ।
તથાપ્યનૂનં તદ્વર્ણં તથા શ્રીમદ્યથેતરત્ ॥૪૭॥
ઇયં કનકવર્ણાઙ્ગી રામસ્ય મહિષી પ્રિયા ।
પ્રણષ્ટાપિ સતી યસ્ય મનસો ન પ્રણશ્યતિ ॥૪૮॥
ઇયં સા યત્કૃતે રામશ્ચતુર્ભિરિહ તપ્યતે ।
કારુણ્યેનાનૃશંસ્યેન શોકેન મદનેન ચ ॥૪૯॥
સ્ત્રી પ્રણષ્ટેતિ કારુણ્યાદાશ્રિતેત્યાનૃશંસ્યતઃ।
પત્ની નષ્ટેતિ શોકેન પ્રિયેતિ મદનેન ચ ॥૫૦॥
અસ્યા દેવ્યા યથારૂપમઙ્ગપ્રત્યઙ્ગસૌષ્ઠવમ્ ।
રામસ્ય ચ યથારૂપં તસ્યેયમસિતેક્ષણા ॥૫૧॥
અસ્યા દેવ્યા મનસ્તસ્મિંસ્તસ્ય ચાસ્યાં પ્રતિષ્ઠિતમ્ ।
તેનેયં સ ચ ધર્માત્મા મુહૂર્તમપિ જીવતિ ॥૫૨॥
દુષ્કરં કૃતવાન્ રામો હીનો યદનયા પ્રભુઃ।
ધારયત્યાત્મનો દેહં ન શોકેનાવસીદતિ ॥૫૩॥
એવં સીતાં તદા દૃષ્ટ્વા હૃષ્ટઃ પવનસન્ભવઃ।
જગામ મનસા રામં પ્રશશંસ ચ તં પ્રભુમ્ ॥૫૪॥
ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્્રામાયણે વાલ્મીકીયે આદિકાવ્યે સુન્દરકાણ્ડે પઞ્ચદશઃ સર્ગઃ