અથ પઞ્ચત્રિંશઃ સર્ગઃ
તાં તુ રામકથાં શ્રુત્વા વૈદેહી વાનરર્ષભાત્ ।
ઉવાચ વચનં સાન્ત્વમિદં મધુરયા ગિરા ॥૧॥
ક્વ તે રામેણ સંસર્ગઃ કથં જાનાસિ લક્ષ્મણમ્ ।
વાનરાણાં નરાણાં ચ કથમાસીત્ સમાગમઃ॥૨॥
યાનિ રામસ્ય ચિહ્નાનિ લક્ષ્મણસ્ય ચ વાનર ।
તાનિ ભૂયઃ સમાચક્ષ્વ ન માં શોકઃ સમાવિશેત્ ॥૩॥
કીદૃશં તસ્ય સંસ્થાનં રૂપં તસ્ય ચ કીદૃશમ્ ।
કથમૂરૂ કથં બાહૂ લક્ષ્મણસ્ય ચ શંસ મે ॥૪॥
એવમુક્તસ્તુ વૈદેહ્યા હનૂમાન્ મારુતાત્મજઃ।
તતો રામં યથાતત્ત્વમાખ્યાતુમુપચક્રમે ॥૫॥
જાનન્તી બત દિષ્ટ્યા માં વૈદેહિ પરિપૃચ્છસિ ।
ભર્તુઃ કમલપત્રાક્ષિ સંસ્થાનં લક્ષ્મણસ્ય ચ ॥૬॥
યાનિ રામસ્ય ચિહ્નાનિ લક્ષ્મણસ્ય ચ યાનિ વૈ ।
લક્ષિતાનિ વિશાલાક્ષિ વદતઃ શૃણુ તાનિ મે ॥૭॥
રામઃ કમલપત્રાક્ષઃ પૂર્ણચન્દ્રનિભાનનઃ।
રૂપદાક્ષિણ્યસમ્પન્નઃ પ્રસૂતો જનકાત્મજે ॥૮॥
તેજસાઽઽદિત્યસઙ્કાશઃ ક્ષમયા પૃથિવીસમઃ।
બૃહસ્પતિસમો બુદ્ધ્યા યશસા વાસવોપમઃ॥૯॥
રક્ષિતા જીવલોકસ્ય સ્વજનસ્ય ચ રક્ષિતા ।
રક્ષિતા સ્વસ્ય વૃત્તસ્ય ધર્મસ્ય ચ પરન્તપઃ॥૧૦॥
રામો ભામિનિ લોકસ્ય ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય રક્ષિતા ।
મર્યાદાનાં ચ લોકસ્ય કર્તા કારયિતા ચ સઃ॥૧૧॥
અર્ચિષ્માનર્ચિતોઽત્યર્થં બ્રહ્મચર્યવ્રતે સ્થિતઃ।
સાધૂનામુપકારજ્ઞઃ પ્રચારજ્ઞશ્ચ કર્મણામ્ ॥૧૨॥
રાજનીત્યાં વિનીતશ્ચ બ્રાહ્મણાનામુપાસકઃ।
જ્ઞાનવાઞ્શીલસમ્પન્નો વિનીતશ્ચ પરન્તપઃ॥૧૩॥
યજુર્વેદવિનીતશ્ચ વેદવિદ્ભિઃ સુપૂજિતઃ।
ધનુર્વેદે ચ વેદે ચ વેદાઙ્ગેષુ ચ નિષ્ઠિતઃ॥૧૪॥
વિપુલાંસો મહાબાહુઃ કમ્બુગ્રીવઃ શુભાનનઃ।
ગૂઢજત્રુઃ સુતામ્રાક્ષો રામો નામ જનૈઃ શ્રુતઃ॥૧૫॥
દુન્દુભિસ્વનનિર્ઘોષઃ સ્નિગ્ધવર્ણઃ પ્રતાપવાન્ ।
સમશ્ચ સુવિભક્તાઙ્ગો વર્ણં શ્યામં સમાશ્રિતઃ॥૧૬॥
ત્રિસ્થિરસ્ત્રિપ્રલમ્બશ્ચ ત્રિસમસ્ત્રિષુ ચોન્નતઃ।
ત્રિતામ્રસ્ત્રિષુ ચ સ્રિગ્ધો ગમ્ભીરસ્ત્રિષુ નિત્રશઃ॥૧૭॥
ત્રિવલીમાંસ્ત્ર્યવનતશ્ચતુર્વ્યઙ્ગસ્ત્રિશીર્ષવાન્ ।
ચતુષ્કલશ્ચતુર્લેખશ્ચતુષ્કિષ્કુશ્ચતુઃ સમઃ॥૧૮॥
ચતુર્દશસમદ્વન્દ્વશ્ચતુર્દષ્ટ્રશ્ચતુર્ગતિઃ।
મહૌષ્ઠહનુનાસશ્ચ પઞ્ચસ્નિગ્ધોઽષ્ટવંશવાન્ ॥૧૯॥
દશપદ્મો દશબૃહત્ત્રિભિર્વ્યાપ્તો દ્વિશુક્લવાન્ ।
ષડુન્નતો નવતનુસ્ત્રિભિર્વ્યાપ્નોતિ રાઘવઃ॥૨૦॥
સત્યધર્મરતઃ શ્રીમાન્ સઙ્ગ્રહાનુગ્રહે રતઃ।
દેશકાલવિભાગજ્ઞઃ સર્વલોકપ્રિયંવદઃ॥૨૧॥
ભ્રાતા ચાસ્ય ચ વૈમાત્રઃ સૌમિત્રિરમિતપ્રભઃ।
અનુરાગેણ રૂપેણ ગુણૈશ્ચાપિ તથાવિધઃ॥૨૨॥
સ સુવર્ણચ્છવિઃ શ્રીમાન્ રામઃ શ્યામો મહાયશાઃ।
તાવુભૌ નરશાર્દૂલૌ ત્વદ્દર્શનકૃતોત્સવૌ ॥૨૩॥
વિચિન્વન્તૌ મહીં કૃત્સ્રામસ્માભિઃ સહ સઙ્ગતૌ ।
ત્વામેવ માર્ગમાણૌ તૌ વિચરન્તૌ વસુન્ધરામ્ ॥૨૪॥
દદર્શતુર્મૃગપતિં પૂર્વજેનાવરોપિતમ્ ।
ઋષ્યમૂકસ્ય મૂલે તુ બહુપાદપસઙ્કુલે ॥૨૫॥
ભ્રાતુર્ભયાર્તમાસીનં સુગ્રીવં પ્રિયદર્શનમ્ ।
વયં ચ હરિરાજં તં સુગ્રીવં સત્યસઙ્ગરમ્ ॥૨૬॥
પરિચર્યામહે રાજ્યાત્ પૂર્વજેનાવરોપિતમ્ ।
તતસ્તૌ ચીરવસનૌ ધનુઃપ્રવરપાણિનૌ ॥૨૭॥
ઋષ્યમૂકસ્ય શૈલસ્ય રમ્યં દેશમુપાગતૌ ।
સ તૌ દૃષ્ટ્વા નરવ્યાઘ્રૌ ધન્વિનૌ વાનરર્ષભઃ॥૨૮॥
અભિપ્લુતો ગિરેસ્તસ્ય શિખરં ભયમોહિતઃ।
તતઃ સ શિખરે તસ્મિન્ વાનરેન્દ્રો વ્યવસ્થિતઃ॥૨૯॥
તયોઃ સમીપં મામેવ પ્રેષયામાસ સત્વરમ્ ।
તાવહં પુરુષવ્યાઘ્રૌ સુગ્રીવવચનાત્પ્રભૂ ॥૩૦॥
રૂપલક્ષણસમ્પન્નૌ કૃતાઞ્જલિરુપસ્થિતઃ।
તૌ પરિજ્ઞાતતત્ત્વાર્થૌ મયા પ્રીતિસમન્વિતૌ ॥૩૧॥
પૃષ્ઠમારોપ્ય તં દેશં પ્રાપિતૌ પુરુષર્ષભૌ ।
નિવેદિતૌ ચ તત્ત્વેન સુગ્રીવાય મહાત્મને ॥૩૨॥
તયોરન્યોન્યસમ્ભાષાદ્ભૃશં પ્રીતિરજાયત ।
તત્ર તૌ કીર્તિસમ્પન્નૌ હરીશ્વરનરેશ્વરૌ ॥૩૩॥
પરસ્પરકૃતાશ્વાસૌ કથયા પૂર્વવૃત્તયા ।
તં તતઃ સાન્ત્વયામાસ સુગ્રીવં લક્ષ્મણાગ્રજઃ॥૩૪॥
સ્ત્રીહેતોર્વાલિના ભ્રાત્રા નિરસ્તં પુરુતેજસા ।
તતસ્ત્વન્નાશજં શોકં રામસ્યાક્લિષ્ટકર્મણઃ॥૩૫॥
લક્ષ્મણો વાનરેન્દ્રાય સુગ્રીવાય ન્યવેદયત્ ।
સ શ્રુત્વા વાનરેન્દ્રસ્તુ લક્ષ્મણેનેરિતં વચઃ॥૩૬॥
તદાસીન્નિષ્પ્રભોઽત્યર્થં ગ્રહગ્રસ્ત ઇવાંશુમાન્ ।
તતસ્ત્વદ્ગાત્રશોભીનિ રક્ષસા હ્રિયમાણયા ॥૩૭॥
યાન્યાભરણજાલાનિ પાતિતાનિ મહીતલે ।
તાનિ સર્વાણિ રામાય આનીય હરિયૂથપાઃ॥૩૮॥
સંહૃષ્ટા દર્શયામાસુર્ગતિં તુ ન વિદુસ્તવ ।
તાનિ રામાય દત્તાનિ મયૈવોપહૃતાનિ ચ ॥૩૯॥
સ્વનવન્ત્યવકીર્ણાનિ તસ્મિન્વિહતચેતસિ ।
તાન્યઙ્કે દર્શનીયાનિ કૃત્વા બહુવિધં તદા ॥૪૦॥
તેન દેવપ્રકાશેન દેવેન પરિદેવિતમ્ ।
પશ્યતસ્તાનિ રુદતસ્તામ્યતશ્ચ પુનઃ પુનઃ॥૪૧॥
પ્રાદીપયદ્ દાશરથેસ્તદા શોકહુતાશનમ્ ॥૪૨॥
શાયિતં ચ ચિરં તેન દુઃખાર્તેન મહાત્મના ।
મયાપિ વિવિધૈર્વાક્યૈઃ કૃચ્છ્રાદુત્થાપિતઃ પુનઃ॥૪૩॥
તાનિ દૃષ્ટ્વા મહાર્હાણિ દર્શયિત્વા મુહુર્મુહુઃ।
રાઘવઃ સહસૌમિત્રિઃ સુગ્રીવે સંન્યવેશયત્ ॥૪૪॥
સ તવાદર્શનાદાર્યે રાઘવઃ પરિતપ્યતે ।
મહતા જ્વલતા નિત્યમગ્નિનેવાગ્નિપર્વતઃ॥૪૫॥
ત્વત્કૃતે તમનિદ્રા ચ શોકશ્ચિન્તા ચ રાઘવમ્ ।
તાપયન્તિ મહાત્માનમગ્ન્યગારમિવાગ્નયઃ॥૪૬॥
તવાદર્શનશોકેન રાઘવઃ પ્રરિચાલ્યતે ।
મહતા ભૂમિકમ્પેન મહાનિવ શિલોચ્ચયઃ॥૪૭॥
કાનનાનિ સુરમ્યાણિ નદીપ્રસ્રવણાનિ ચ ।
ચરન્ન રતિમાપ્નોતિ ત્વમપશ્યન્નૃપાત્મજે ॥૪૮॥
સ ત્વાં મનુજશાર્દૂલઃ ક્ષિપ્રં પ્રાપ્સ્યતિ રાઘવઃ।
સમિત્રબાન્ધવં હત્વા રાવણં જનકાત્મજે ॥૪૯॥
સહિતૌ રામસુગ્રીવાવુભાવકુરુતાં તદા ।
સમયં વાલિનં હન્તું તવ ચાન્વેષણં પ્રતિ ॥૫૦॥
તતસ્તાભ્યાં કુમારાભ્યાં વીરાભ્યાં સ હરીશ્વરઃ।
કિષ્કિન્ધાં સમુપાગમ્ય વાલી યુદ્ધે નિપાતિતઃ॥૫૧॥
તતો નિહત્ય તરસા રામો વાલિનમાહવે ।
સર્વર્ક્ષહરિસઙ્ઘાનાં સુગ્રીવમકરોત્પતિમ્ ॥૫૨॥
રામસુગ્રીવયોરૈક્યં દેવ્યેવં સમજાયત ।
હનૂમન્તં ચ માં વિદ્ધિ તયોર્દૂતમુપાગતમ્ ॥૫૩॥
સ્વં રાજ્યં પ્રાપ્ય સુગ્રીવઃ સ્વાનાનીય મહાકપીન્ ।
ત્વદર્થં પ્રેષયામાસ દિશો દશ મહાબલાન્ ॥૫૪॥
આદિષ્ટા વાનરેન્દ્રેણ સુગ્રીવેણ મહૌજસઃ।
અદ્રિરાજપ્રતીકાશાઃ સર્વતઃ પ્રસ્થિતા મહીમ્ ॥૫૫॥
તતસ્તે માર્ગમાણા વૈ સુગ્રીવવચનાતુરાઃ।
ચરન્તિ વસુધાં કૃત્સ્નાં વયમન્યે ચ વાનરાઃ॥૫૬॥
અઙ્ગદો નામ લક્ષ્મીવાન્વાલિસૂનુર્મહાબલઃ।
પ્રસ્થિતઃ કપિશાર્દૂલસ્ત્રિભાગબલસંવૃતઃ॥૫૭॥
તેષાં નો વિપ્રણષ્ટાનાં વિન્ધ્યે પર્વતસત્તમે ।
ભૃશં શોકપરીતનામહોરાત્રગણા ગતાઃ॥૫૮॥
તે વયં કાર્યનૈરાશ્યાત્કાલસ્યાતિક્રમેણ ચ ।
ભયાચ્ચ કપિરાજસ્ય પ્રાણાંસ્ત્યક્તુમુપસ્થિતાઃ॥૫૯॥
વિચિત્ય ગિરિદુર્ગાણિ નદીપ્રસ્રવણાનિ ચ ।
અનાસાદ્ય પદં દેવ્યાઃ પ્રાણાંસ્ત્યક્તું વ્યવસ્થિતાઃ॥૬૦॥
તતસ્તસ્ય ગિરેર્મૂધ્નિ વયં પ્રાયમુપાસ્મહે ।
દૃષ્ટ્વા પ્રાયોપવિષ્ટાંશ્ચ સર્વાન્ વાનરપુઙ્ગવાન્ ॥૬૧॥
ભૃશં શોકાર્ણવે મગ્નઃ પર્યદેવયદઙ્ગદઃ।
તવ નાશં ચ વૈદેહિ વાલિનશ્ચ તથા વધમ્ ॥૬૨॥
પ્રાયોપવેશમસ્માકં મરણં ચ જટાયુષઃ।
તેષાં નઃ સ્વામિસન્દેશાન્નિરાશાનાં મુમૂર્ષતામ્ ॥૬૩॥
કાર્યહેતોરિહાયાતઃ શકુનિર્વીર્યવાન્મહાન્ ।
ગૃધ્રરાજસ્ય સોદર્યઃ સમ્પાતિર્નામ ગૃધ્રરાટ્ ॥૬૪॥
શ્રુત્વા ભ્રાતૃવધં કોપાદિદં વચનમબ્રવીત્ ।
યવીયાન્ કેન મે ભ્રાતા હતઃ ક્વ ચ નિપાતિતઃ॥૬૫॥
એતદાખ્યાતુમિચ્છામિ ભવદ્ભિર્વાનરોત્તમાઃ।
અઙ્ગદોઽકથયત્તસ્ય જનસ્થાને મહદ્વધમ્ ॥૬૬॥
રક્ષસા ભીમરૂપેણ ત્વામુદ્દિશ્ય યથાર્થતઃ।
જટાયોસ્તુ વધં શ્રુત્વા દુઃખિતઃ સોઽરુણાત્મજઃ॥૬૭॥
ત્વામાહ સ વરારોહે વસન્તીં રાવણાલયે ।
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા સમ્પાતેઃ પ્રીતિવર્ધનમ્ ॥૬૮॥
અઙ્ગદપ્રમુખાઃ સર્વે તતઃ પ્રસ્થાપિતા વયમ્ ।
વિન્ધ્યાદુત્થાય સમ્પ્રાપ્તાઃ સાગરસ્યાન્તમુત્તમમ્ ॥૬૯॥
ત્વદ્દર્શને કૃતોત્સાહા હૃષ્ટાઃ પુષ્ટાઃ પ્લવઙ્ગમાઃ।
અઙ્ગદપ્રમુખાઃ સર્વે વેલોપાન્તમુપાગતાઃ॥૭૦॥
ચિન્તાં જગ્મુઃ પુનર્ભીમાં ત્વદ્દર્શનસમુત્સુકાઃ।
અથાહં હરિસૈન્યસ્ય સાગરં દૃશ્ય સીદતઃ॥૭૧॥
વ્યવધૂય ભયં તીવ્રં યોજનાનાં શતં પ્લુતઃ।
લઙ્કા ચાપિ મયા રાત્રૌ પ્રવિષ્ટા રાક્ષસાકુલા ॥૭૨॥
રાવણશ્ચ મયા દૃષ્ટસ્ત્વં ચ શોકનિપીડિતા ।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યથાવૃત્તમનિન્દિતે ॥૭૩॥
અભિભાષસ્વ માં દેવિ દૂતો દાશરથેરહમ્ ।
તન્માં રામકૃતોદ્યોગં ત્વન્નિમિત્તમિહાગતમ્ ॥૭૪॥
સુગ્રીવસચિવં દેવિ બુદ્ધ્યસ્વ પવનાત્મજમ્ ।
કુશલી તવ કાકુત્સ્થઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ॥૭૫॥
ગુરોરારાધને યુક્તો લક્ષ્મણઃ શુભલક્ષણઃ।
તસ્ય વીર્યવતો દેવિ ભર્તુસ્તવ હિતે રતઃ॥૭૬॥
અહમેકસ્તુ સમ્પ્રાપ્તઃ સુગ્રીવવચનાદિહ ।
મયેયમસહાયેન ચરતા કામરૂપિણા ॥૭૭॥
દક્ષિણા દિગનુક્રાન્તા ત્વન્માર્ગવિચયૈષિણા ।
દિષ્ટ્યાહં હરિસૈન્યાનાં ત્વન્નાશમનુશોચતામ્ ॥૭૮॥
અપનેષ્યામિ સન્તાપં તવાધિગમશાસનાત્ ।
દિષ્ટ્યા હિ ન મમ વ્યર્થં સાગરસ્યેહ લઙ્ઘનમ્ ॥૭૯॥
પ્રાપ્સ્યામ્યહમિદં દેવિ ત્વદ્દર્શનકૃતં યશઃ।
રાઘવશ્ચ મહાવીર્યઃ ક્ષિપ્રં ત્વામભિપત્સ્યતે ॥૮૦॥
સપુત્રબાન્ધવં હત્વા રાવણં રાક્ષસાધિપમ્ ।
માલ્યવાન્ નામ વૈદેહિ ગિરીણામુત્તમો ગિરિઃ॥૮૧॥
તતો ગચ્છતિ ગોકર્ણં પર્વતં કેસરી હરિઃ।
સ ચ દેવર્ષિભિર્દિષ્ટઃ પિતા મમ મહાકપિઃ।
તીર્થે નદીપતેઃ પુણ્યે શમ્બસાદનમુદ્ધરન્ ॥૮૨॥
યસ્યાહં હરિણઃ ક્ષેત્રે જાતો વાતેન મૈથિલિ ।
હનૂમાનિતિ વિખ્યાતો લોકે સ્વેનૈવ કર્મણા ॥૮૩॥
વિશ્વાસાર્થં તુ વૈદેહિ ભર્તુરુક્તા મયા ગુણાઃ।
અચિરાત્ ત્વામિતો દેવિ રાઘવો નયિતા ધ્રુવમ્ ॥૮૪॥
એવં વિશ્વાસિતા સીતા હેતુભિઃ શોકકર્શિતા ।
ઉપપન્નૈરભિજ્ઞાનૈર્દૂતં તમધિગચ્છતિ ॥૮૫॥
અતુલં ચ ગતા હર્ષં પ્રહર્ષેણ તુ જાનકી ।
નેત્રાભ્યાં વક્રપક્ષ્માભ્યાં મુમોચાનન્દજં જલમ્ ॥૮૬॥
ચારુ તદ્ વદનં તસ્યાસ્તામ્રશુક્લાયતેક્ષણમ્ ।
અશોભત વિશાલાક્ષ્યા રાહુમુક્ત ઇવોડુરાટ્ ॥૮૭॥
હનૂમન્તં કપિં વ્યક્તં મન્યતે નાન્યથેતિ સા ।
અથોવાચ હનૂમાંસ્તામુત્તરં પ્રિયદર્શનામ્ ॥૮૮॥
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં સમાશ્વસિહિ મૈથિલિ ।
કિં કરોમિ કથં વા તે રોચતે પ્રતિયામ્યહમ્ ॥૮૯॥
હતેઽસુરે સંયતિ શમ્બસાદને
	કપિપ્રવીરેણ મહર્ષિચોદનાત્ ।
તતોઽસ્મિ વાયુપ્રભવો હિ મૈથિલિ
	પ્રભાવતસ્તત્પ્રતિમશ્ચ વાનરઃ॥૯૦॥
ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્્રામાયણે વાલ્મીકીયે આદિકાવ્યે સુન્દરકાણ્ડે પઞ્ચત્રિંશઃ સર્ગઃ