અથ અષ્ટપઞ્ચાશઃ સર્ગઃ
તતસ્તસ્ય ગિરેઃ શૃઙ્ગે મહેન્દ્રસ્ય મહાબલાઃ।
હનુમત્પ્રમુખાઃ પ્રીતિં હરયો જગ્મુરુત્તમામ્ ॥૧॥
પ્રીતિમત્સૂપવિષ્ટેષુ વાનરેષુ મહાત્મસુ ।
તં તતઃ પ્રતિસંહૃષ્ટઃ પ્રીતિયુક્તં મહાકપિમ્ ॥૨॥
જામ્બવાન્કાર્યવૃત્તાન્તમપૃચ્છદનિલાત્મજમ્ ।
કથં દૃષ્ટા ત્વયા દેવી કથં વા તત્ર વર્તતે ॥૩॥
તસ્યાં ચાપિ કથં વૃત્તઃ ક્રૂરકર્મા દશાનનઃ।
તત્ત્વતઃ સર્વમેતન્નઃ પ્રબ્રૂહિ ત્વં મહાકપે ॥૪॥
સમ્માર્ગિતા કથં દેવી કિં ચ સા પ્રત્યભાષત ।
શ્રુતાર્થાશ્ચિન્તયિષ્યામો ભૂયઃ કાર્યવિનિશ્ચયમ્ ॥૫॥
યશ્ચાર્થસ્તત્ર વક્તવ્યો ગતૈરસ્માભિરાત્મવાન્ ।
રક્ષિતવ્યં ચ યત્તત્ર તદ્ભવાન્વ્યાકરોતુ નઃ॥૬॥
સ નિયુક્તસ્તતસ્તેન સમ્પ્રહૃષ્ટતનૂરુહઃ।
નમસ્યઞ્શિરસા દેવ્યૈ સીતાયૈ પ્રત્યભાષત ॥૭॥
પ્રત્યક્ષમેવ ભવતાં મહેન્દ્રાગ્રાત્ખમાપ્લુતઃ।
ઉદધેર્દક્ષિણં પારં કાઙ્ક્ષમાણઃ સમાહિતઃ॥૮॥
ગચ્છતશ્ચ હિ મે ઘોરં વિઘ્નરૂપમિવાભવત્ ।
કાઞ્ચનં શિખરં દિવ્યં પશ્યામિ સુમનોહરમ્ ॥૯॥
સ્થિતં પન્થાનમાવૃત્ય મેને વિઘ્નં ચ તં નગમ્ ।
ઉપસઙ્ગમ્ય તં દિવ્યં કાઞ્ચનં નગમુત્તમમ્ ॥૧૦॥
કૃતા મે મનસા બુદ્ધિર્ભેત્તવ્યોઽયં મયેતિ ચ ।
પ્રહતસ્ય મયા તસ્ય લાઙ્ગૂલેન મહાગિરેઃ॥૧૧॥
શિખરં સૂર્યસઙ્કાશં વ્યશીર્યત સહસ્રધા ।
વ્યવસાયં ચ તં બુદ્ધ્વા સ હોવાચ મહાગિરિઃ॥૧૨॥
પુત્રેતિ મધુરાં વાણીં મનઃ પ્રહ્લાદયન્નિવ ।
પિતૃવ્યં ચાપિ માં વિદ્ધિ સખાયં માતરિશ્વનઃ॥૧૩॥
મૈનાકમિતિ વિખ્યાતં નિવસન્તં મહોદધૌ ।
પક્ષ્વવન્તઃ પુરા પુત્ર બભૂવુઃ પર્વતોત્તમાઃ॥૧૪॥
છન્દતઃ પૃથિવીં ચેરુર્બાધમાનાઃ સમન્તતઃ।
શ્રુત્વા નગાનાં ચરિતં મહેન્દ્રઃ પાકશાસનઃ॥૧૫॥
વજ્રેણ ભગવાન્ પક્ષૌ ચિચ્છેદૈષાં સહસ્રશઃ।
અહં તુ મોચિતસ્તસ્માત્તવ પિત્રા મહાત્મના ॥૧૬॥
મારુતેન તદા વત્સ પ્રક્ષિપ્તો વરુણાલયે ।
રાઘવસ્ય મયા સાહ્યે વર્તિતવ્યમરિન્દમ ॥૧૭॥
રામો ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠો મહેન્દ્રસમવિક્રમઃ।
એતચ્છ્રુત્વા મયા તસ્ય મૈનાકસ્ય મહાત્મનઃ॥૧૮॥
કાર્યમાવેદ્ય ચ ગિરેરુદ્ધતં વૈ મનો મમ ।
તેન ચાહમનુજ્ઞાતો મૈનાકેન મહાત્મના ॥૧૯॥
સ ચાપ્યન્તર્હિતઃ શૈલો માનુષેણ વપુષ્મતા ।
શરીરેણ મહાશૈલઃ શૈલેન ચ મહોદધૌ ॥૨૦॥
ઉત્તમં જવમાસ્થાય શેષમધ્વાનમાસ્થિતઃ।
તતોઽહં સુચિરં કાલં જવેનાભ્યગમં પથિ ॥૨૧॥
તતઃ પશ્યામ્યહં દેવીં સુરસાં નાગમાતરમ્ ।
સમુદ્રમધ્યે સા દેવી વચનં ચેદમબ્રવીત્ ॥૨૨॥
મમ ભક્ષ્યઃ પ્રદિષ્ટસ્ત્વમમરૈર્હરિસત્તમ ।
તતસ્ત્વાં ભક્ષયિષ્યામિ વિહિતસ્ત્વં હિ મે સુરૈઃ॥૨૩॥
એવમુક્તઃ સુરસયા પ્રાઞ્જલિઃ પ્રણતઃ સ્થિતઃ।
વિવર્ણવદનો ભૂત્વા વાક્યં ચેદમુદીરયમ્ ॥૨૪॥
રામો દાશરથિઃ શ્રીમાન્પ્રવિષ્ટો દણ્ડકાવનમ્ ।
લક્ષ્મણેન સહ ભ્રાત્રા સીતયા ચ પરન્તપઃ॥૨૫॥
તસ્ય સીતા હૃતા ભાર્યા રાવણેન દુરાત્મના ।
તસ્યાઃ સકાશં દૂતોઽહં ગમિષ્યે રામશાસનાત્ ॥૨૬॥
કર્તુમર્હસિ રામસ્ય સાહાય્યં વિષયે સતી ।
અથવા મૈથિલીં દૃષ્ટ્વા રામં ચાક્લિષ્ટકારિણમ્ ॥૨૭॥
આગમિષ્યામિ તે વક્ત્રં સત્યં પ્રતિશૃણોમિ તે ।
એવમુક્તા મયા સા તુ સુરસા કામરૂપિણી ॥૨૮॥
અબ્રવીન્નાતિવર્તેત કશ્ચિદેષ વરો મમ ।
એવમુક્તઃ સુરસયા દશયોજનમાયતઃ॥૨૯॥
તતોઽર્ધગુણવિસ્તારો બભૂવાહં ક્ષણેન તુ ।
મત્પ્રમાણાધિકં ચૈવ વ્યાદિતં તુ મુખં તયા ॥૩૦॥
તદ્દૃષ્ટ્વા વ્યાદિતં ત્વાસ્યં હ્રસ્વં હ્યકરવં પુનઃ।
તસ્મિન્મુહૂર્તે ચ પુનર્બભૂવાઙ્ગુષ્ઠસંમિતઃ॥૩૧॥
અભિપત્યાશુ તદ્વક્ત્રં નિર્ગતોઽહં તતઃ ક્ષણાત્ ।
અબ્રવીત્સુરસા દેવી સ્વેન રૂપેણ માં પુનઃ॥૩૨॥
અર્થસિદ્ધ્યૈ હરિશ્રેષ્ઠ ગચ્છ સૌમ્ય યથાસુખમ્ ।
સમાનય ચ વૈદેહીં રાઘવેણ મહાત્મના ॥૩૩॥
સુખી ભવ મહાબાહો પ્રીતાસ્મિ તવ વાનર ।
તતોઽહં સાધુ સાધ્વીતિ સર્વભૂતૈઃ પ્રશંસિતઃ॥૩૪॥
તતોઽન્તરિક્ષં વિપુલં પ્લુતોઽહં ગરુડો યથા ।
છાયા મે નિગૃહીતા ચ ન ચ પશ્યામિ કિઞ્ચન ॥૩૫॥
સોઽહં વિગતવેગસ્તુ દિશો દશ વિલોકયન્ ।
ન કિઞ્ચિત્તત્ર પશ્યામિ યેન મે વિહતા ગતિઃ॥૩૬॥
અથ મે બુદ્ધિરુત્પન્ના કિં નામ ગમને મમ ।
ઈદૃશો વિઘ્ન ઉત્પન્નો રૂપમત્ર ન દૃશ્યતે ॥૩૭॥
અધોભાગે તુ મે દૃષ્ટિઃ શોચતઃ પતિતા તદા ।
તત્રાદ્રાક્ષમહં ભીમાં રાક્ષસીં સલિલે શયામ્ ॥૩૮॥
પ્રહસ્ય ચ મહાનાદમુક્તોઽહં ભીમયા તયા ।
અવસ્થિતમસમ્ભ્રાન્તમિદં વાક્યમશોભનમ્ ॥૩૯॥
ક્વાસિ ગન્તા મહાકાય ક્ષુધિતાયા મમેપ્સિતઃ।
ભક્ષઃ પ્રીણય મે દેહં ચિરમાહારવર્જિતમ્ ॥૪૦॥
બાઢમિત્યેવ તાં વાણીં પ્રત્યગૃહ્ણામહં તતઃ।
આસ્ય પ્રમાણાદધિકં તસ્યાઃ કાયમપૂરયમ્ ॥૪૧॥
તસ્યાશ્ચાસ્યં મહદ્ભીમં વર્ધતે મમ ભક્ષણે ।
ન તુ માં સા નુ બુબુધે મમ વા વિકૃતં કૃતમ્ ॥૪૨॥
તતોઽહં વિપુલં રૂપં સઙ્ક્ષિપ્ય નિમિષાન્તરાત્ ।
તસ્યા હૃદયમાદાય પ્રપતામિ નભઃસ્થલમ્ ॥૪૩॥
સા વિસૃષ્ટભુજા ભીમા પપાત લવણામ્ભસિ ।
મયા પર્વતસઙ્કાશા નિકૃત્તહૃદયા સતી ॥૪૪॥
શૃણોમિ ખગતાનાં ચ વાચઃ સૌમ્યા મહાત્મનામ્ ।
રાક્ષસી સિંહિકા ભીમા ક્ષિપ્રં હનુમતા હતા ॥૪૫॥
તાં હત્વા પુનરેવાહં કૃત્યમાત્યયિકં સ્મરન્ ।
ગત્વા ચ મહદધ્વાનં પશ્યામિ નગમણ્ડિતમ્ ॥૪૬॥
દક્ષિણં તીરમુદધેર્લઙ્કા યત્ર ગતા પુરી ।
અસ્તં દિનકરે યાતે રક્ષસાં નિલયં પુરીમ્ ॥૪૭॥
પ્રવિષ્ટોઽહમવિજ્ઞાતો રક્ષોભિર્ભીમવિક્રમૈઃ।
તત્ર પ્રવિશતશ્ચાપિ કલ્પાન્તઘનસપ્રભા ॥૪૮॥
અટ્ટહાસં વિમુઞ્ચન્તી નારી કાપ્યુત્થિતા પુરઃ।
જિઘાંસન્તીં તતસ્તાં તુ જ્વલદગ્નિશિરોરુહામ્ ॥૪૯॥
સવ્યમુષ્ટિપ્રહારેણ પરાજિત્ય સુભૈરવામ્ ।
પ્રદોષકાલે પ્રવિશં ભીતયાહં તયોદિતઃ॥૫૦॥
અહં લઙ્કાપુરી વીર નિર્જિતા વિક્રમેણ તે ।
યસ્માત્તસ્માદ્વિજેતાસિ સર્વરક્ષાંસ્યશેષતઃ॥૫૧॥
તત્રાહં સર્વરાત્રં તુ વિચરઞ્જનકાત્મજામ્ ।
રાવણાન્તઃપુરગતો ન ચાપશ્યં સુમધ્યમામ્ ॥૫૨॥
તતઃ સીતામપશ્યંસ્તુ રાવણસ્ય નિવેશને ।
શોકસાગરમાસાદ્ય ન પારમુપલક્ષયે ॥૫૩॥
શોચતા ચ મયા દૃષ્ટં પ્રાકારેણાભિસંવૃતમ્ ।
કાઞ્ચનેન વિકૃષ્ટેન ગૃહોપવનમુત્તમમ્ ॥૫૪॥
સપ્રાકારમવપ્લુત્ય પશ્યામિ બહુપાદપમ્ ।
અશોકવનિકામધ્યે શિંશપાપાદપો મહાન્ ॥૫૫॥
તમારુહ્ય ચ પશ્યામિ કાઞ્ચનં કદલી વનમ્ ।
અદૂરાચ્છિંશપાવૃક્ષાત્પશ્યામિ વનવર્ણિનીમ્ ॥૫૬॥
શ્યામાં કમલપત્રાક્ષીમુપવાસકૃશાનનામ્ ।
તદેકવાસઃસંવીતાં રજોધ્વસ્તશિરોરુહામ્ ॥૫૭॥
શોકસન્તાપદીનાઙ્ગીં સીતાં ભર્તૃહિતે સ્થિતામ્ ।
રાક્ષસીભિર્વિરૂપાભિઃ ક્રૂરાભિરભિસંવૃતામ્ ॥૫૮॥
માંસશોણિતભક્ષ્યાભિર્વ્યાઘ્રીભિર્હરિણીં યથા ।
સા મયા રાક્ષસીમધ્યે તર્જ્યમાના મુહુર્મુહુઃ॥૫૯॥
એકવેણીધરા દીના ભર્તૃચિન્તાપરાયણા ।
ભૂમિશય્યા વિવર્ણાઙ્ગી પદ્મિનીવ હિમાગમે ॥૬૦॥
રાવણાદ્વિનિવૃત્તાર્થા મર્તવ્યે કૃતનિશ્ચયા ।
કથઞ્ચિન્મૃગશાવાક્ષી તૂર્ણમાસાદિતા મયા ॥૬૧॥
તાં દૃષ્ટ્વા તાદૃશીં નારીં રામપત્નીં યશસ્વિનીમ્ ।
તત્રૈવ શિંશપાવૃક્ષે પશ્યન્નહમવસ્થિતઃ॥૬૨॥
તતો હલહલાશબ્દં કાઞ્ચીનૂપુરમિશ્રિતમ્ ।
શૃણોમ્યધિકગમ્ભીરં રાવણસ્ય નિવેશને ॥૬૩॥
તતોઽહં પરમોદ્વિગ્નઃ સ્વરૂપં પ્રત્યસંહરમ્ ।
અહં ચ શિંશપાવૃક્ષે પક્ષીવ ગહને સ્થિતઃ॥૬૪॥
તતો રાવણદારાશ્ચ રાવણશ્ચ મહાબલઃ।
તં દેશમનુસમ્પ્રાપ્તો યત્ર સીતાભવત્સ્થિતા ॥૬૫॥
તં દૃષ્ટ્વાથ વરારોહા સીતા રક્ષોગણેશ્વરમ્ ।
સઙ્કુચ્યોરૂ સ્તનૌ પીનૌ બાહુભ્યાં પરિરભ્ય ચ ॥૬૬॥
વિત્રસ્તાં પરમોદ્વિગ્નાં વીક્ષ્યમાણામિતસ્તતઃ।
ત્રાણં કંઞ્ચિદપશ્યન્તીં વેપમાનાં તપસ્વિનીમ્ ॥૬૭॥
તામુવાચ દશગ્રીવઃ સીતાં પરમદુઃખિતામ્ ।
અવાક્શિરાઃ પ્રપતિતો બહુમન્યસ્વ મામિતિ ॥૬૮॥
યદિ ચેત્ત્વં તુ માં દર્પાન્નાભિનન્દસિ ગર્વિતે ।
દ્વિમાસાનન્તરં સીતે પાસ્યામિ રુધિરં તવ ॥૬૯॥
એતચ્છ્રુત્વા વચસ્તસ્ય રાવણસ્ય દુરાત્મનઃ।
ઉવાચ પરમક્રુદ્ધા સીતા વચનમુત્તમમ્ ॥૭૦॥
રાક્ષસાધમ રામસ્ય ભાર્યામમિતતેજસઃ।
ઇક્ષ્વાકુવંશનાથસ્ય સ્નુષાં દશરથસ્ય ચ ॥૭૧॥
અવાચ્યં વદતો જિહ્વા કથં ન પતિતા તવ ।
કિંસ્વિદ્વીર્ય તવાનાર્ય યો માં ભર્તુરસંનિધૌ ॥૭૨॥
અપહૃત્યાગતઃ પાપ તેનાદૃષ્ટો મહાત્મના ।
ન ત્વં રામસ્ય સદૃશો દાસ્યેઽપ્યસ્યા ન યુજ્યસે ॥૭૩॥
અજેયઃ સત્યવાક્ શૂરો રણશ્લાઘી ચ રાઘવઃ।
જાનક્યા પરુષં વાક્યમેવમુક્તો દશાનનઃ॥૭૪॥
જજ્વાલ સહસા કોપાચ્ચિતાસ્થ ઇવ પાવકઃ।
વિવૃત્ય નયને ક્રૂરે મુષ્ટિમુદ્યમ્ય દક્ષિણમ્ ॥૭૫॥
મૈથિલીં હન્તુમારબ્ધઃ સ્ત્રીભિર્હાહાકૃતં તદા ।
સ્ત્રીણાં મધ્યાત્સમુત્પત્ય તસ્ય ભાર્યા દુરાત્મનઃ॥૭૬॥
વરા મન્દોદરી નામ તયા સ પ્રતિષેધિતઃ।
ઉક્તશ્ચ મધુરાં વાણીં તયા સ મદનાર્દિતઃ॥૭૭॥
સીતયા તવ કિં કાર્યં મહેન્દ્રસમવિક્રમ ।
મયા સહ રમસ્વાદ્ય મદ્વિશિષ્ટા ન જાનકી ॥૭૮॥
દેવગન્ધર્વકન્યાભિર્યક્ષકન્યાભિરેવ ચ ।
સાર્ધં પ્રભો રમસ્વેતિ સીતયા કિં કરિષ્યસિ ॥૭૯॥
તતસ્તાભિઃ સમેતાભિર્નારીભિઃ સ મહાબલઃ।
ઉત્થાપ્ય સહસા નીતો ભવનં સ્વં નિશાચરઃ॥૮૦॥
યાતે તસ્મિન્દશગ્રીવે રાક્ષસ્યો વિકૃતાનનાઃ।
સીતાં નિર્ભર્ત્સયામાસુર્વાક્યૈઃ ક્રૂરૈઃ સુદારુણૈઃ॥૮૧॥
તૃણવદ્ભાષિતં તાસાં ગણયામાસ જાનકી ।
ગર્જિતં ચ તથા તાસાં સીતાં પ્રાપ્ય નિરર્થકમ્ ॥૮૨॥
વૃથાગર્જિતનિશ્ચેષ્ટા રાક્ષસ્યઃ પિશિતાશનાઃ।
રાવણાય શશંસુસ્તાઃ સીતાવ્યવસિતં મહત્ ॥૮૩॥
તતસ્તાઃ સહિતાઃ સર્વા વિહતાશા નિરુદ્યમાઃ।
પરિક્લિશ્ય સમસ્તાસ્તા નિદ્રાવશમુપાગતાઃ॥૮૪॥
તાસુ ચૈવ પ્રસુપ્તાસુ સીતા ભર્તૃહિતે રતા ।
વિલપ્ય કરુણં દીના પ્રશુશોચ સુદુઃખિતા ॥૮૫॥
તાસાં મધ્યાત્સમુત્થાય ત્રિજટા વાક્યમબ્રવીત્ ।
આત્માનં ખાદત ક્ષિપ્રં ન સીતામસિતેક્ષણામ્ ॥૮૬॥
જનકસ્યાત્મજાં સાધ્વીં સ્નુષાં દશરથસ્ય ચ ।
સ્વપ્નો હ્યદ્ય મયા દૃષ્ટો દારુણો રોમહર્ષણઃ॥૮૭॥
રક્ષસાં ચ વિનાશાય ભર્તુરસ્યા જયાય ચ ।
અલમસ્માન્ પરિત્રાતું રાઘવાદ્રાક્ષસીગણમ્ ॥૮૮॥
અભિયાચામ વૈદેહીમેતદ્ધિ મમ રોચતે ।
યદિ હ્યેવંવિધઃ સ્વપ્નો દુઃખિતાયાઃ પ્રદૃશ્યતે ॥૮૯॥
સા દુઃખૈર્વિવિધૈર્મુક્તા સુખમાપ્નોત્યનુત્તમમ્ ।
પ્રણિપાતપ્રસન્ના હિ મૈથિલી જનકાત્મજા ॥૯૦॥
અલમેષા પરિત્રાતું રાક્ષસિર્મહતો ભયાત્ ।
તતઃ સા હ્રીમતી બાલા ભર્તુર્વિજયહર્ષિતા ॥૯૧॥
અવોચદ્યદિ તત્તથ્યં ભવેયં શરણં હિ વઃ।
તાં ચાહં તાદૃશીં દૃષ્ટ્વા સીતાયા દારુણાં દશામ્ ॥૯૨॥
ચિન્તયામાસ વિશ્રાન્તો ન ચ મે નિર્વૃતં મનઃ।
સમ્ભાષણાર્થે ચ મયા જાનક્યાશ્ચિન્તિતો વિધિઃ॥૯૩॥
ઇક્ષ્વાકુકુલવંશસ્તુ સ્તુતો મમ પુરસ્કૃતઃ।
શ્રુત્વા તુ ગદિતાં વાચં રાજર્ષિગણભૂષિતામ્ ॥૯૪॥
પ્રત્યભાષત માં દેવી બાષ્પૈઃ પિહિતલોચના ।
કસ્ત્વં કેન કથં ચેહ પ્રાપ્તો વાનરપુઙ્ગવ ॥૯૫॥
કા ચ રામેણ તે પ્રીતિસ્તન્મે શંસિતુમર્હસિ ।
તસ્યાસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા અહમપ્યબ્રુવં વચઃ॥૯૬॥
દેવિ રામસ્ય ભર્તુસ્તે સહાયો ભીમવિક્રમઃ।
સુગ્રીવો નામ વિક્રાન્તો વાનરેન્દ્રો મહાબલઃ॥૯૭॥
તસ્ય માં વિદ્ધિ ભૃત્યં ત્વં હનૂમન્તમિહાગતમ્ ।
ભર્ત્રા સમ્પ્રહિતસ્તુભ્યં રામેણાક્લિષ્ટકર્મણા ॥૯૮॥
ઇદં તુ પુરુષવ્યાઘ્રઃ શ્રીમાન્ દાશરથિઃ સ્વયમ્ ।
અઙ્ગુલીયમભિજ્ઞાનમદાત્તુભ્યં યશસ્વિનિ ॥૯૯॥
તદિચ્છામિ ત્વયાજ્ઞપ્તં દેવિ કિં કરવાણ્યહમ્ ।
રામલક્ષ્મણયોઃ પાર્શ્વં નયામિ ત્વાં કિમુત્તરમ્ ॥૧૦૦॥
એતચ્છ્રુત્વા વિદિત્વા ચ સીતા જનકનન્દિની ।
આહ રાવણમુત્પાટ્ય રાઘવો માં નયત્વિતિ ॥૧૦૧॥
પ્રણમ્ય શિરસા દેવીમહમાર્યામનિન્દિતામ્ ।
રાઘવસ્ય મનોહ્લાદમભિજ્ઞાનમયાચિષમ્ ॥૧૦૨॥
અથ મામબ્રવીત્સીતા ગૃહ્યતામયમુત્તમઃ।
મણિર્યેન મહાબાહૂ રામસ્ત્વાં બહુમન્યતે ॥૧૦૩॥
ઇત્યુક્ત્વા તુ વરારોહા મણિપ્રવરમુત્તમમ્ ।
પ્રાયચ્છત્પરમોદ્વિગ્ના વાચા માં સન્દિદેશ હ ॥૧૦૪॥
તતસ્તસ્યૈ પ્રણમ્યાહં રાજપુત્ર્યૈ સમાહિતઃ।
પ્રદક્ષિણં પરિક્રામમિહાભ્યુદ્ગતમાનસઃ॥૧૦૫॥
ઉત્તરં પુનરેવાહ નિશ્ચિત્ય મનસા તદા ।
હનૂમન્મમ વૃત્તાન્તં વક્તુમર્હસિ રાઘવે ॥૧૦૬॥
યથા શ્રુત્વૈવ નચિરાત્તાવુભૌ રામલક્ષ્મણૌ ।
સુગ્રીવસહિતૌ વીરાવુપેયાતાં તથા કુરુ ॥૧૦૭॥
યદ્યન્યથા ભવેદેતદ્દ્વૌ માસૌ જીવિતં મમ ।
ન માં દ્રક્ષ્યતિ કાકુત્સ્થો મ્રિયે સાહમનાથવત્ ॥૧૦૮॥
તચ્છ્રુત્વા કરુણં વાક્યં ક્રોધો મામભ્યવર્તત ।
ઉત્તરં ચ મયા દૃષ્ટં કાર્યશેષમનન્તરમ્ ॥૧૦૯॥
તતોઽવર્ધત મે કાયસ્તદા પર્વતસંનિભઃ।
યુદ્ધાકાઙ્ક્ષી વનં તસ્ય વિનાશયિતુમારભે ॥૧૧૦॥
તદ્ભગ્નં વનખણ્ડં તુ ભ્રાન્તત્રસ્તમૃગદ્વિજમ્ ।
પ્રતિબુદ્ધ્ય નિરીક્ષન્તે રાક્ષસ્યો વિકૃતાનનાઃ॥૧૧૧॥
માં ચ દૃષ્ટ્વા વને તસ્મિન્સમાગમ્ય તતસ્તતઃ।
તાઃ સમભ્યાગતાઃ ક્ષિપ્રં રાવણાયાચચક્ષિરે ॥૧૧૨॥
રાજન્વનમિદં દુર્ગં તવ ભગ્નં દુરાત્મના ।
વાનરેણ હ્યવિજ્ઞાય તવ વીર્યં મહાબલ ॥૧૧૩॥
તસ્ય દુર્બુદ્ધિતા રાજંસ્તવ વિપ્રિયકારિણઃ।
વધમાજ્ઞાપય ક્ષિપ્રં યથાસૌ ન ર્પુનવ્રજેત્ ॥૧૧૪॥
તચ્છ્રુત્વા રાક્ષસેન્દ્રેણ વિસૃષ્ટા બહુદુર્જયાઃ।
રાક્ષસાઃ કિઙ્કરા નામ રાવણસ્ય મનોઽનુગાઃ॥૧૧૫॥
તેષામશીતિસાહસ્રં શૂલમુદ્ગરપાણિનામ્ ।
મયા તસ્મિન્વનોદ્દેશે પરિઘેણ નિષૂદિતમ્ ॥૧૧૬॥
તેષાં તુ હતશિષ્ટા યે તે ગતા લઘુવિક્રમાઃ।
નિહતં ચ મયા સૈન્યં રાવણાયાચચક્ષિરે ॥૧૧૭॥
તતો મે બુદ્ધિરુત્પન્ના ચૈત્યપ્રાસાદમુત્તમમ્ ।
તત્રસ્થાન્રાક્ષસાન્હત્વા શતં સ્તમ્ભેન વૈ પુનઃ॥૧૧૮॥
લલામભૂતો લઙ્કાયા મયા વિધ્વંસિતો રુષા ।
તતઃ પ્રહસ્તસ્ય સુતં જમ્બુમાલિનમાદિશત્ ॥૧૧૯॥
રાક્ષસૈર્બહુભિઃ સાર્ધં ઘોરરૂપૈર્ભયાનકૈઃ।
તમહં બલસમ્પન્નં રાક્ષસં રણકોવિદમ્ ॥૧૨૦॥
પરિઘેણાતિઘોરેણ સૂદયામિ સહાનુગમ્ ।
તચ્છ્રુત્વા રાક્ષસેન્દ્રસ્તુ મન્ત્રિપુત્રાન્મહાબલાન્ ॥૧૨૧॥
પદાતિબલસમ્પન્નાન્પ્રેષયામાસ રાવણઃ।
પરિઘેણૈવ તાન્સર્વાન્નયામિ યમસાદનમ્ ॥૧૨૨॥
મન્ત્રિપુત્રાન્હતાઞ્શ્રુત્વા સમરે લઘુવિક્રમાન્ ।
પઞ્ચસેનાગ્રગાઞ્શૂરાન્પ્રેષયામાસ રાવણઃ॥૧૨૩॥
તાનહં સહસૈન્યાન્વૈ સર્વાનેવાભ્યસૂદયમ્ ।
તતઃ પુનર્દશગ્રીવઃ પુત્રમક્ષં મહાબલમ્ ॥૧૨૪॥
બહુભી રાક્ષસૈઃ સાર્ધં પ્રેષયામાસ સંયુગે ।
તં તુ મન્દોદરી પુત્રં કુમારં રણપણ્ડિતમ્ ॥૧૨૫॥
સહસા ખં સમુદ્યન્તં પાદયોશ્ચ ગૃહીતવાન્ ।
તમાસીનં શતગુણં ભ્રામયિત્વા વ્યપેષયમ્ ॥૧૨૬॥
તમક્ષમાગતં ભગ્નં નિશમ્ય સ દશાનનઃ।
તતશ્ચેન્દ્રજિતં નામ દ્વિતીયં રાવણઃ સુતમ્ ॥૧૨૭॥
વ્યાદિદેશ સુસઙ્ક્રુદ્ધો બલિનં યુદ્ધદુર્મદમ્ ।
તચ્ચાપ્યહં બલં સર્વં તં ચ રાક્ષસપુઙ્ગવમ્ ॥૧૨૮॥
નષ્ટૌજસં રણે કૃત્વા પરં હર્ષમુપાગતઃ।
મહતાપિ મહાબાહુઃ પ્રત્યયેન મહાબલઃ॥૧૨૯॥
પ્રેહિતો રાવણેનૈષ સહ વીરૈર્મદોદ્ધતૈઃ।
સોઽવિષહ્યં હિ માં બુદ્ધ્વા સ્વસૈન્યં ચાવમર્દિતમ્ ॥૧૩૦॥
બ્રહ્મણોઽસ્ત્રેણ સ તુ માં પ્રબદ્ધ્વા ચાતિવેગિનઃ।
રજ્જુભિશ્ચાપિ બધ્નન્તિ તતો માં તત્ર રાક્ષસાઃ॥૧૩૧॥
રાવણસ્ય સમીપં ચ ગૃહીત્વા મામુપાગમન્ ।
દૃષ્ટ્વા સમ્ભાષિતશ્ચાહં રાવણેન દુરાત્મના ॥૧૩૨॥
પૃષ્ટશ્ચ લઙ્કાગમનં રાક્ષસાનાં ચ તં વધમ્ ।
તત્સર્વં ચ રણે તત્ર સીતાર્થમુપજલ્પિતમ્ ॥૧૩૩॥
તસ્યાસ્તુ દર્શનાકાઙ્ક્ષી પ્રાપ્તસ્ત્વદ્ભવનં વિભો ।
મારુતસ્યૌરસઃ પુત્રો વાનરો હનુમાનહમ્ ॥૧૩૪॥
રામદૂતં ચ માં વિદ્ધિ સુગ્રીવસચિવં કપિમ્ ।
સોઽહં દૌત્યેન રામસ્ય ત્વત્સકાશમિહાગતઃ॥૧૩૫॥
શૃણુ ચાપિ સમાદેશં યદહં પ્રબ્રવીમિ તે ।
રાક્ષસેશ હરીશસ્ત્વાં વાક્યમાહ સમાહિતમ્ ॥૧૩૬॥
સુગ્રીવશ્ચ મહાભાગઃ સ ત્વાં કૌશલમબ્રવીત્ ।
ધર્માર્થકામસહિતં હિતં પથ્યમુવાચ હ ॥૧૩૭॥
વસતો ઋષ્યમૂકે મે પર્વતે વિપુલદ્રુમે ।
રાઘવો રણવિક્રાન્તો મિત્રત્વં સમુપાગતઃ॥૧૩૮॥
તેન મે કથિતં રાજન્ભાર્યા મે રક્ષસા હૃતા ।
તત્ર સાહાય્યહેતોર્મે સમયં કર્તુમર્હસિ ॥૧૩૯॥
વાલિના હૃતરાજ્યેન સુગ્રીવેણ સહ પ્રભુઃ।
ચક્રેઽગ્નિસાક્ષિકં સખ્યં રાઘવઃ સહલક્ષ્મણઃ॥૧૪૦॥
તેન વાલિનમાહત્ય શરેણૈકેન સંયુગે ।
વાનરાણાં મહારાજઃ કૃતઃ સમ્પ્લવતાં પ્રભુઃ॥૧૪૧॥
તસ્ય સાહાય્યમસ્માભિઃ કાર્યં સર્વાત્મના ત્વિહ ।
તેન પ્રસ્થાપિતસ્તુભ્યં સમીપમિહ ધર્મતઃ॥૧૪૨॥
ક્ષિપ્રમાનીયતાં સીતા દીયતાં રાઘવસ્ય ચ ।
યાવન્ન હરયો વીરા વિધમન્તિ બલં તવ ॥૧૪૩॥
વાનરાણાં પ્રભાવોઽયં ન કેન વિદિતઃ પુરા ।
દેવતાનાં સકાશં ચ યે ગચ્છન્તિ નિમન્ત્રિતાઃ॥૧૪૪॥
ઇતિ વાનરરાજસ્ત્વામાહેત્યભિહિતો મયા ।
મામૈક્ષત તતો રુષ્ટશ્ચક્ષુષા પ્રદહન્નિવ ॥૧૪૫॥
તેન વધ્યોઽહમાજ્ઞપ્તો રક્ષસા રૌદ્રકર્મણા ।
મત્પ્રભાવમવિજ્ઞાય રાવણેન દુરાત્મના ॥૧૪૬॥
તતો વિભીષણો નામ તસ્ય ભ્રાતા મહામતિઃ।
તેન રાક્ષસરાજશ્ચ યાચિતો મમ કારણાત્ ॥૧૪૭॥
નૈવં રાક્ષસશાર્દૂલ ત્યજ્યતામેષ નિશ્ચયઃ।
રાજશાસ્ત્રવ્યપેતો હિ માર્ગઃ સંલક્ષ્યતે ત્વયા ॥૧૪૮॥
દૂતવધ્યા ન દૃષ્ટા હિ રાજશાસ્ત્રેષુ રાક્ષસ ।
દૂતેન વેદિતવ્યં ચ યથાભિહિતવાદિના ॥૧૪૯॥
સુમહત્યપરાધેઽપિ દૂતસ્યાતુલવિક્રમ ।
વિરૂપકરણં દૃષ્ટં ન વધોઽસ્તીહ શાસ્ત્રતઃ॥૧૫૦॥
વિભીષણેનૈવમુક્તો રાવણઃ સન્દિદેશ તાન્ ।
રાક્ષસાનેતદેવાદ્ય લાઙ્ગૂલં દહ્યતામિતિ ॥૧૫૧॥
તતસ્તસ્ય વચઃ શ્રુત્વા મમ પુચ્છં સમન્તતઃ।
વેષ્ટિતં શણવલ્કૈશ્ચ પટ્ટૈઃ કાર્પાસકૈસ્તથા ॥૧૫૨॥
રાક્ષસાઃ સિદ્ધસંનાહાસ્તતસ્તે ચણ્ડવિક્રમાઃ।
તદાદીપ્યન્ત મે પુચ્છં હનન્તઃ કાષ્ઠમુષ્ટિભિઃ॥૧૫૩॥
બદ્ધસ્ય બહુભિઃ પાશૈર્યન્ત્રિતસ્ય ચ રાક્ષસૈઃ।
ન મે પીડાભવત્કાચિદ્દિદૃક્ષોર્નગરીં દિવા ॥૧૫૪॥
તતસ્તે રાક્ષસાઃ શૂરા બદ્ધં મામગ્નિસંવૃતમ્ ।
અઘોષયન્રાજમાર્ગે નગરદ્વારમાગતાઃ॥૧૫૫॥
તતોઽહં સુમહદ્રૂપં સઙ્ક્ષિપ્ય પુનરાત્મનઃ।
વિમોચયિત્વા તં બન્ધં પ્રકૃતિસ્થઃ સ્થિતઃ પુનઃ॥૧૫૬॥
આયસં પરિઘં ગૃહ્ય તાનિ રક્ષાંસ્યસૂદયમ્ ।
તતસ્તન્નગરદ્વારં વેગેનાપ્લુતવાનહમ્ ॥૧૫૭॥
પુચ્છેન ચ પ્રદીપ્તેન તાં પુરીં સાટ્ટગોપુરામ્ ।
દહામ્યહમસમ્ભ્રાન્તો યુગાન્તાગ્નિરિવ પ્રજાઃ॥૧૫૮॥
વિનષ્ટા જાનકી વ્યક્તં ન હ્યદગ્ધઃ પ્રદૃશ્યતે ।
લઙ્કાયાઃ કશ્ચિદુદ્ધેશઃ સર્વા ભસ્મીકૃતા પુરી ॥૧૫૯॥
દહતા ચ મયા લઙ્કાં દગ્ધા સીતા ન સંશયઃ।
રામસ્ય ચ મહત્કાર્યં મયેદં વિ઼ફલીકૃતમ્ ॥૧૬૦॥
ઇતિ શોકસમાવિષ્ટશ્ચિન્તામહમુપાગતઃ।
તતોઽહં વાચમશ્રૌષં ચારણાનાં શુભાક્ષરામ્ ॥૧૬૧॥
જાનકી ન ચ દગ્ધેતિ વિસ્મયોદન્તભાષિણામ્ ।
તતો મે બુદ્ધિરુત્પન્ના શ્રુત્વા તામદ્ભુતાં ગિરમ્ ॥૧૬૨॥
અદગ્ધા જાનકીત્યેવ નિમિત્તૈશ્ચોપલક્ષિતમ્ ।
દીપ્યમાને તુ લાઙ્ગૂલે ન માં દહતિ પાવકઃ॥૧૬૩॥
હૃદયં ચ પ્રહૃષ્ટં મે વાતાસ્સુરભિગન્ધિનઃ।
તૈર્નિમિત્તૈશ્ચ દૃષ્ટાર્થૈઃ કારણૈશ્ચ મહાગુણૈઃ॥૧૬૪॥
ઋષિવાક્યૈશ્ચ દૃષ્ટાર્થૈરભવં હૃષ્ટમાનસઃ।
પુનર્દૃષ્ટા ચ વૈદેહી વિસૃષ્ટશ્ચ તયા પુનઃ॥૧૬૫॥
તતઃ પર્વતમાસાદ્ય તત્રારિષ્ટમહં પુનઃ।
પ્રતિપ્લવનમારેભે યુષ્મદ્ધર્શનકાઙ્ક્ષયા ॥૧૬૬॥
તતઃ શ્વસનચન્દ્રાર્કસિદ્ધગન્ધર્વસેવિતમ્ ।
પન્થાનમહમાક્રમ્ય ભવતો દૃષ્ટવાનિહ ॥૧૬૭॥
રાઘવસ્ય પ્રસાદેન ભવતાં ચૈવ તેજસા ।
સુગ્રીવસ્ય ચ કાર્યાર્થં મયા સર્વમનુષ્ઠિતમ્ ॥૧૬૮॥
એતત્સર્વં મયા તત્ર યથાવદુપપાદિતમ્ ।
તત્ર યન્ન કૃતં શેષં તત્સર્વં ક્રિયતામિતિ ॥૧૬૯॥
ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્્રામાયણે વાલ્મીકીયે આદિકાવ્યે સુન્દરકાણ્ડે અષ્ટપઞ્ચાશઃ સર્ગઃ