അഥ പഞ്ചത്രിംശഃ സർഗഃ
താം തു രാമകഥാം ശ്രുത്വാ വൈദേഹീ വാനരർഷഭാത് ।
ഉവാച വചനം സാന്ത്വമിദം മധുരയാ ഗിരാ ॥1॥
ക്വ തേ രാമേണ സംസർഗഃ കഥം ജാനാസി ലക്ഷ്മണം ।
വാനരാണാം നരാണാം ച കഥമാസീത് സമാഗമഃ॥2॥
യാനി രാമസ്യ ചിഹ്നാനി ലക്ഷ്മണസ്യ ച വാനര ।
താനി ഭൂയഃ സമാചക്ഷ്വ ന മാം ശോകഃ സമാവിശേത് ॥3॥
കീദൃശം തസ്യ സംസ്ഥാനം രൂപം തസ്യ ച കീദൃശം ।
കഥമൂരൂ കഥം ബാഹൂ ലക്ഷ്മണസ്യ ച ശംസ മേ ॥4॥
ഏവമുക്തസ്തു വൈദേഹ്യാ ഹനൂമാൻ മാരുതാത്മജഃ।
തതോ രാമം യഥാതത്ത്വമാഖ്യാതുമുപചക്രമേ ॥5॥
ജാനന്തീ ബത ദിഷ്ട്യാ മാം വൈദേഹി പരിപൃച്ഛസി ।
ഭർതുഃ കമലപത്രാക്ഷി സംസ്ഥാനം ലക്ഷ്മണസ്യ ച ॥6॥
യാനി രാമസ്യ ചിഹ്നാനി ലക്ഷ്മണസ്യ ച യാനി വൈ ।
ലക്ഷിതാനി വിശാലാക്ഷി വദതഃ ശൃണു താനി മേ ॥7॥
രാമഃ കമലപത്രാക്ഷഃ പൂർണചന്ദ്രനിഭാനനഃ।
രൂപദാക്ഷിണ്യസമ്പന്നഃ പ്രസൂതോ ജനകാത്മജേ ॥8॥
തേജസാഽഽദിത്യസങ്കാശഃ ക്ഷമയാ പൃഥിവീസമഃ।
ബൃഹസ്പതിസമോ ബുദ്ധ്യാ യശസാ വാസവോപമഃ॥9॥
രക്ഷിതാ ജീവലോകസ്യ സ്വജനസ്യ ച രക്ഷിതാ ।
രക്ഷിതാ സ്വസ്യ വൃത്തസ്യ ധർമസ്യ ച പരന്തപഃ॥10॥
രാമോ ഭാമിനി ലോകസ്യ ചാതുർവർണ്യസ്യ രക്ഷിതാ ।
മര്യാദാനാം ച ലോകസ്യ കർതാ കാരയിതാ ച സഃ॥11॥
അർചിഷ്മാനർചിതോഽത്യർഥം ബ്രഹ്മചര്യവ്രതേ സ്ഥിതഃ।
സാധൂനാമുപകാരജ്ഞഃ പ്രചാരജ്ഞശ്ച കർമണാം ॥12॥
രാജനീത്യാം വിനീതശ്ച ബ്രാഹ്മണാനാമുപാസകഃ।
ജ്ഞാനവാഞ്ശീലസമ്പന്നോ വിനീതശ്ച പരന്തപഃ॥13॥
യജുർവേദവിനീതശ്ച വേദവിദ്ഭിഃ സുപൂജിതഃ।
ധനുർവേദേ ച വേദേ ച വേദാംഗേഷു ച നിഷ്ഠിതഃ॥14॥
വിപുലാംസോ മഹാബാഹുഃ കംബുഗ്രീവഃ ശുഭാനനഃ।
ഗൂഢജത്രുഃ സുതാമ്രാക്ഷോ രാമോ നാമ ജനൈഃ ശ്രുതഃ॥15॥
ദുന്ദുഭിസ്വനനിർഘോഷഃ സ്നിഗ്ധവർണഃ പ്രതാപവാൻ ।
സമശ്ച സുവിഭക്താംഗോ വർണം ശ്യാമം സമാശ്രിതഃ॥16॥
ത്രിസ്ഥിരസ്ത്രിപ്രലംബശ്ച ത്രിസമസ്ത്രിഷു ചോന്നതഃ।
ത്രിതാമ്രസ്ത്രിഷു ച സ്രിഗ്ധോ ഗംഭീരസ്ത്രിഷു നിത്രശഃ॥17॥
ത്രിവലീമാംസ്ത്ര്യവനതശ്ചതുർവ്യംഗസ്ത്രിശീർഷവാൻ ।
ചതുഷ്കലശ്ചതുർലേഖശ്ചതുഷ്കിഷ്കുശ്ചതുഃ സമഃ॥18॥
ചതുർദശസമദ്വന്ദ്വശ്ചതുർദഷ്ട്രശ്ചതുർഗതിഃ।
മഹൗഷ്ഠഹനുനാസശ്ച പഞ്ചസ്നിഗ്ധോഽഷ്ടവംശവാൻ ॥19॥
ദശപദ്മോ ദശബൃഹത്ത്രിഭിർവ്യാപ്തോ ദ്വിശുക്ലവാൻ ।
ഷഡുന്നതോ നവതനുസ്ത്രിഭിർവ്യാപ്നോതി രാഘവഃ॥20॥
സത്യധർമരതഃ ശ്രീമാൻ സംഗ്രഹാനുഗ്രഹേ രതഃ।
ദേശകാലവിഭാഗജ്ഞഃ സർവലോകപ്രിയംവദഃ॥21॥
ഭ്രാതാ ചാസ്യ ച വൈമാത്രഃ സൗമിത്രിരമിതപ്രഭഃ।
അനുരാഗേണ രൂപേണ ഗുണൈശ്ചാപി തഥാവിധഃ॥22॥
സ സുവർണച്ഛവിഃ ശ്രീമാൻ രാമഃ ശ്യാമോ മഹായശാഃ।
താവുഭൗ നരശാർദൂലൗ ത്വദ്ദർശനകൃതോത്സവൗ ॥23॥
വിചിന്വന്തൗ മഹീം കൃത്സ്രാമസ്മാഭിഃ സഹ സംഗതൗ ।
ത്വാമേവ മാർഗമാണൗ തൗ വിചരന്തൗ വസുന്ധരാം ॥24॥
ദദർശതുർമൃഗപതിം പൂർവജേനാവരോപിതം ।
ഋഷ്യമൂകസ്യ മൂലേ തു ബഹുപാദപസങ്കുലേ ॥25॥
ഭ്രാതുർഭയാർതമാസീനം സുഗ്രീവം പ്രിയദർശനം ।
വയം ച ഹരിരാജം തം സുഗ്രീവം സത്യസംഗരം ॥26॥
പരിചര്യാമഹേ രാജ്യാത് പൂർവജേനാവരോപിതം ।
തതസ്തൗ ചീരവസനൗ ധനുഃപ്രവരപാണിനൗ ॥27॥
ഋഷ്യമൂകസ്യ ശൈലസ്യ രമ്യം ദേശമുപാഗതൗ ।
സ തൗ ദൃഷ്ട്വാ നരവ്യാഘ്രൗ ധന്വിനൗ വാനരർഷഭഃ॥28॥
അഭിപ്ലുതോ ഗിരേസ്തസ്യ ശിഖരം ഭയമോഹിതഃ।
തതഃ സ ശിഖരേ തസ്മിൻ വാനരേന്ദ്രോ വ്യവസ്ഥിതഃ॥29॥
തയോഃ സമീപം മാമേവ പ്രേഷയാമാസ സത്വരം ।
താവഹം പുരുഷവ്യാഘ്രൗ സുഗ്രീവവചനാത്പ്രഭൂ ॥30॥
രൂപലക്ഷണസമ്പന്നൗ കൃതാഞ്ജലിരുപസ്ഥിതഃ।
തൗ പരിജ്ഞാതതത്ത്വാർഥൗ മയാ പ്രീതിസമന്വിതൗ ॥31॥
പൃഷ്ഠമാരോപ്യ തം ദേശം പ്രാപിതൗ പുരുഷർഷഭൗ ।
നിവേദിതൗ ച തത്ത്വേന സുഗ്രീവായ മഹാത്മനേ ॥32॥
തയോരന്യോന്യസംഭാഷാദ്ഭൃശം പ്രീതിരജായത ।
തത്ര തൗ കീർതിസമ്പന്നൗ ഹരീശ്വരനരേശ്വരൗ ॥33॥
പരസ്പരകൃതാശ്വാസൗ കഥയാ പൂർവവൃത്തയാ ।
തം തതഃ സാന്ത്വയാമാസ സുഗ്രീവം ലക്ഷ്മണാഗ്രജഃ॥34॥
സ്ത്രീഹേതോർവാലിനാ ഭ്രാത്രാ നിരസ്തം പുരുതേജസാ ।
തതസ്ത്വന്നാശജം ശോകം രാമസ്യാക്ലിഷ്ടകർമണഃ॥35॥
ലക്ഷ്മണോ വാനരേന്ദ്രായ സുഗ്രീവായ ന്യവേദയത് ।
സ ശ്രുത്വാ വാനരേന്ദ്രസ്തു ലക്ഷ്മണേനേരിതം വചഃ॥36॥
തദാസീന്നിഷ്പ്രഭോഽത്യർഥം ഗ്രഹഗ്രസ്ത ഇവാംശുമാൻ ।
തതസ്ത്വദ്ഗാത്രശോഭീനി രക്ഷസാ ഹ്രിയമാണയാ ॥37॥
യാന്യാഭരണജാലാനി പാതിതാനി മഹീതലേ ।
താനി സർവാണി രാമായ ആനീയ ഹരിയൂഥപാഃ॥38॥
സംഹൃഷ്ടാ ദർശയാമാസുർഗതിം തു ന വിദുസ്തവ ।
താനി രാമായ ദത്താനി മയൈവോപഹൃതാനി ച ॥39॥
സ്വനവന്ത്യവകീർണാനി തസ്മിന്വിഹതചേതസി ।
താന്യങ്കേ ദർശനീയാനി കൃത്വാ ബഹുവിധം തദാ ॥40॥
തേന ദേവപ്രകാശേന ദേവേന പരിദേവിതം ।
പശ്യതസ്താനി രുദതസ്താമ്യതശ്ച പുനഃ പുനഃ॥41॥
പ്രാദീപയദ് ദാശരഥേസ്തദാ ശോകഹുതാശനം ॥42॥
ശായിതം ച ചിരം തേന ദുഃഖാർതേന മഹാത്മനാ ।
മയാപി വിവിധൈർവാക്യൈഃ കൃച്ഛ്രാദുത്ഥാപിതഃ പുനഃ॥43॥
താനി ദൃഷ്ട്വാ മഹാർഹാണി ദർശയിത്വാ മുഹുർമുഹുഃ।
രാഘവഃ സഹസൗമിത്രിഃ സുഗ്രീവേ സംന്യവേശയത് ॥44॥
സ തവാദർശനാദാര്യേ രാഘവഃ പരിതപ്യതേ ।
മഹതാ ജ്വലതാ നിത്യമഗ്നിനേവാഗ്നിപർവതഃ॥45॥
ത്വത്കൃതേ തമനിദ്രാ ച ശോകശ്ചിന്താ ച രാഘവം ।
താപയന്തി മഹാത്മാനമഗ്ന്യഗാരമിവാഗ്നയഃ॥46॥
തവാദർശനശോകേന രാഘവഃ പ്രരിചാല്യതേ ।
മഹതാ ഭൂമികമ്പേന മഹാനിവ ശിലോച്ചയഃ॥47॥
കാനനാനി സുരമ്യാണി നദീപ്രസ്രവണാനി ച ।
ചരന്ന രതിമാപ്നോതി ത്വമപശ്യന്നൃപാത്മജേ ॥48॥
സ ത്വാം മനുജശാർദൂലഃ ക്ഷിപ്രം പ്രാപ്സ്യതി രാഘവഃ।
സമിത്രബാന്ധവം ഹത്വാ രാവണം ജനകാത്മജേ ॥49॥
സഹിതൗ രാമസുഗ്രീവാവുഭാവകുരുതാം തദാ ।
സമയം വാലിനം ഹന്തും തവ ചാന്വേഷണം പ്രതി ॥50॥
തതസ്താഭ്യാം കുമാരാഭ്യാം വീരാഭ്യാം സ ഹരീശ്വരഃ।
കിഷ്കിന്ധാം സമുപാഗമ്യ വാലീ യുദ്ധേ നിപാതിതഃ॥51॥
തതോ നിഹത്യ തരസാ രാമോ വാലിനമാഹവേ ।
സർവർക്ഷഹരിസംഘാനാം സുഗ്രീവമകരോത്പതിം ॥52॥
രാമസുഗ്രീവയോരൈക്യം ദേവ്യേവം സമജായത ।
ഹനൂമന്തം ച മാം വിദ്ധി തയോർദൂതമുപാഗതം ॥53॥
സ്വം രാജ്യം പ്രാപ്യ സുഗ്രീവഃ സ്വാനാനീയ മഹാകപീൻ ।
ത്വദർഥം പ്രേഷയാമാസ ദിശോ ദശ മഹാബലാൻ ॥54॥
ആദിഷ്ടാ വാനരേന്ദ്രേണ സുഗ്രീവേണ മഹൗജസഃ।
അദ്രിരാജപ്രതീകാശാഃ സർവതഃ പ്രസ്ഥിതാ മഹീം ॥55॥
തതസ്തേ മാർഗമാണാ വൈ സുഗ്രീവവചനാതുരാഃ।
ചരന്തി വസുധാം കൃത്സ്നാം വയമന്യേ ച വാനരാഃ॥56॥
അംഗദോ നാമ ലക്ഷ്മീവാന്വാലിസൂനുർമഹാബലഃ।
പ്രസ്ഥിതഃ കപിശാർദൂലസ്ത്രിഭാഗബലസംവൃതഃ॥57॥
തേഷാം നോ വിപ്രണഷ്ടാനാം വിന്ധ്യേ പർവതസത്തമേ ।
ഭൃശം ശോകപരീതനാമഹോരാത്രഗണാ ഗതാഃ॥58॥
തേ വയം കാര്യനൈരാശ്യാത്കാലസ്യാതിക്രമേണ ച ।
ഭയാച്ച കപിരാജസ്യ പ്രാണാംസ്ത്യക്തുമുപസ്ഥിതാഃ॥59॥
വിചിത്യ ഗിരിദുർഗാണി നദീപ്രസ്രവണാനി ച ।
അനാസാദ്യ പദം ദേവ്യാഃ പ്രാണാംസ്ത്യക്തും വ്യവസ്ഥിതാഃ॥60॥
തതസ്തസ്യ ഗിരേർമൂധ്നി വയം പ്രായമുപാസ്മഹേ ।
ദൃഷ്ട്വാ പ്രായോപവിഷ്ടാംശ്ച സർവാൻ വാനരപുംഗവാൻ ॥61॥
ഭൃശം ശോകാർണവേ മഗ്നഃ പര്യദേവയദംഗദഃ।
തവ നാശം ച വൈദേഹി വാലിനശ്ച തഥാ വധം ॥62॥
പ്രായോപവേശമസ്മാകം മരണം ച ജടായുഷഃ।
തേഷാം നഃ സ്വാമിസന്ദേശാന്നിരാശാനാം മുമൂർഷതാം ॥63॥
കാര്യഹേതോരിഹായാതഃ ശകുനിർവീര്യവാന്മഹാൻ ।
ഗൃധ്രരാജസ്യ സോദര്യഃ സമ്പാതിർനാമ ഗൃധ്രരാട് ॥64॥
ശ്രുത്വാ ഭ്രാതൃവധം കോപാദിദം വചനമബ്രവീത് ।
യവീയാൻ കേന മേ ഭ്രാതാ ഹതഃ ക്വ ച നിപാതിതഃ॥65॥
ഏതദാഖ്യാതുമിച്ഛാമി ഭവദ്ഭിർവാനരോത്തമാഃ।
അംഗദോഽകഥയത്തസ്യ ജനസ്ഥാനേ മഹദ്വധം ॥66॥
രക്ഷസാ ഭീമരൂപേണ ത്വാമുദ്ദിശ്യ യഥാർഥതഃ।
ജടായോസ്തു വധം ശ്രുത്വാ ദുഃഖിതഃ സോഽരുണാത്മജഃ॥67॥
ത്വാമാഹ സ വരാരോഹേ വസന്തീം രാവണാലയേ ।
തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ സമ്പാതേഃ പ്രീതിവർധനം ॥68॥
അംഗദപ്രമുഖാഃ സർവേ തതഃ പ്രസ്ഥാപിതാ വയം ।
വിന്ധ്യാദുത്ഥായ സമ്പ്രാപ്താഃ സാഗരസ്യാന്തമുത്തമം ॥69॥
ത്വദ്ദർശനേ കൃതോത്സാഹാ ഹൃഷ്ടാഃ പുഷ്ടാഃ പ്ലവംഗമാഃ।
അംഗദപ്രമുഖാഃ സർവേ വേലോപാന്തമുപാഗതാഃ॥70॥
ചിന്താം ജഗ്മുഃ പുനർഭീമാം ത്വദ്ദർശനസമുത്സുകാഃ।
അഥാഹം ഹരിസൈന്യസ്യ സാഗരം ദൃശ്യ സീദതഃ॥71॥
വ്യവധൂയ ഭയം തീവ്രം യോജനാനാം ശതം പ്ലുതഃ।
ലങ്കാ ചാപി മയാ രാത്രൗ പ്രവിഷ്ടാ രാക്ഷസാകുലാ ॥72॥
രാവണശ്ച മയാ ദൃഷ്ടസ്ത്വം ച ശോകനിപീഡിതാ ।
ഏതത്തേ സർവമാഖ്യാതം യഥാവൃത്തമനിന്ദിതേ ॥73॥
അഭിഭാഷസ്വ മാം ദേവി ദൂതോ ദാശരഥേരഹം ।
തന്മാം രാമകൃതോദ്യോഗം ത്വന്നിമിത്തമിഹാഗതം ॥74॥
സുഗ്രീവസചിവം ദേവി ബുദ്ധ്യസ്വ പവനാത്മജം ।
കുശലീ തവ കാകുത്സ്ഥഃ സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ॥75॥
ഗുരോരാരാധനേ യുക്തോ ലക്ഷ്മണഃ ശുഭലക്ഷണഃ।
തസ്യ വീര്യവതോ ദേവി ഭർതുസ്തവ ഹിതേ രതഃ॥76॥
അഹമേകസ്തു സമ്പ്രാപ്തഃ സുഗ്രീവവചനാദിഹ ।
മയേയമസഹായേന ചരതാ കാമരൂപിണാ ॥77॥
ദക്ഷിണാ ദിഗനുക്രാന്താ ത്വന്മാർഗവിചയൈഷിണാ ।
ദിഷ്ട്യാഹം ഹരിസൈന്യാനാം ത്വന്നാശമനുശോചതാം ॥78॥
അപനേഷ്യാമി സന്താപം തവാധിഗമശാസനാത് ।
ദിഷ്ട്യാ ഹി ന മമ വ്യർഥം സാഗരസ്യേഹ ലംഘനം ॥79॥
പ്രാപ്സ്യാമ്യഹമിദം ദേവി ത്വദ്ദർശനകൃതം യശഃ।
രാഘവശ്ച മഹാവീര്യഃ ക്ഷിപ്രം ത്വാമഭിപത്സ്യതേ ॥80॥
സപുത്രബാന്ധവം ഹത്വാ രാവണം രാക്ഷസാധിപം ।
മാല്യവാൻ നാമ വൈദേഹി ഗിരീണാമുത്തമോ ഗിരിഃ॥81॥
തതോ ഗച്ഛതി ഗോകർണം പർവതം കേസരീ ഹരിഃ।
സ ച ദേവർഷിഭിർദിഷ്ടഃ പിതാ മമ മഹാകപിഃ।
തീർഥേ നദീപതേഃ പുണ്യേ ശംബസാദനമുദ്ധരൻ ॥82॥
യസ്യാഹം ഹരിണഃ ക്ഷേത്രേ ജാതോ വാതേന മൈഥിലി ।
ഹനൂമാനിതി വിഖ്യാതോ ലോകേ സ്വേനൈവ കർമണാ ॥83॥
വിശ്വാസാർഥം തു വൈദേഹി ഭർതുരുക്താ മയാ ഗുണാഃ।
അചിരാത് ത്വാമിതോ ദേവി രാഘവോ നയിതാ ധ്രുവം ॥84॥
ഏവം വിശ്വാസിതാ സീതാ ഹേതുഭിഃ ശോകകർശിതാ ।
ഉപപന്നൈരഭിജ്ഞാനൈർദൂതം തമധിഗച്ഛതി ॥85॥
അതുലം ച ഗതാ ഹർഷം പ്രഹർഷേണ തു ജാനകീ ।
നേത്രാഭ്യാം വക്രപക്ഷ്മാഭ്യാം മുമോചാനന്ദജം ജലം ॥86॥
ചാരു തദ് വദനം തസ്യാസ്താമ്രശുക്ലായതേക്ഷണം ।
അശോഭത വിശാലാക്ഷ്യാ രാഹുമുക്ത ഇവോഡുരാട് ॥87॥
ഹനൂമന്തം കപിം വ്യക്തം മന്യതേ നാന്യഥേതി സാ ।
അഥോവാച ഹനൂമാംസ്താമുത്തരം പ്രിയദർശനാം ॥88॥
ഏതത്തേ സർവമാഖ്യാതം സമാശ്വസിഹി മൈഥിലി ।
കിം കരോമി കഥം വാ തേ രോചതേ പ്രതിയാമ്യഹം ॥89॥
ഹതേഽസുരേ സംയതി ശംബസാദനേ
	കപിപ്രവീരേണ മഹർഷിചോദനാത് ।
തതോഽസ്മി വായുപ്രഭവോ ഹി മൈഥിലി
	പ്രഭാവതസ്തത്പ്രതിമശ്ച വാനരഃ॥90॥
ഇത്യാർഷേ ശ്രീമദ്്രാമായണേ വാല്മീകീയേ ആദികാവ്യേ സുന്ദരകാണ്ഡേ പഞ്ചത്രിംശഃ സർഗഃ