అథ ప్రథమః సర్గః
తతో రావణనీతాయాః సీతాయాః శత్రుకర్షణః।
ఇయేష పదమన్వేష్టుం చారణాచరితే పథి ॥1॥
దుష్కరం నిష్ప్రతిద్వన్ద్వం చికీర్షన్ కర్మ వానరః।
సముదగ్రశిరోగ్రీవో గవాం పతిరివాబభౌ ॥2॥
అథ వైదూర్యవర్ణేషు శాద్వలేషు మహాబలః।
ధీరః సలిలకల్పేషు విచచార యథాసుఖమ్ ॥3॥
ద్విజాన్ విత్రాసయన్ ధీమానురసా పాదపాన్ హరన్ ।
మృగాంశ్చ సుబహూన్ నిఘ్నన్ ప్రవృద్ధ ఇవ కేసరీ ॥4॥
నీలలోహితమాఞ్జిష్ఠపద్మవర్ణైః సితాసితైః।
స్వభావసిద్ధైర్విమలైర్ధాతుభిః సమలఙ్కృతమ్ ॥5॥
కామరూపిభిరావిష్టమభీక్ష్ణం సపరిచ్ఛదైః।
యక్షకిన్నరగన్ధర్వైర్దేవకల్పైః సపన్నగైః॥6॥
స తస్య గిరివర్యస్య తలే నాగవరాయుతే ।
తిష్ఠన్ కపివరస్తత్ర హ్రదే నాగ ఇవాబభౌ ॥7॥
స సూర్యాయ మహేన్ద్రాయ పవనాయ స్వయమ్భువే ।
భూతేభ్యశ్చాఞ్జలిం కృత్వా చకార గమనే మతిమ్ ॥8॥
అఞ్జలిం ప్రాఙ్్ముఖం కుర్వన్ పవనాయాత్మయోనయే ।
తతో హి వవృధే గన్తుం దక్షిణో దక్షిణాం దిశమ్ ॥9॥
ప్లవగప్రవరైర్దృష్టః ప్లవనే కృతనిశ్చయః।
వవృధే రామవృద్ధ్యర్థం సముద్ర ఇవ పర్వసు ॥10॥
నిష్ప్రమాణశరీరః సన్ లిలఙ్ఘయిషురర్ణవమ్ ।
బాహుభ్యాం పీడయామాస చరణాభ్యాం చ పర్వతమ్ ॥11॥
స చచాలాచలశ్చాశు ముహూర్తం కపిపీడితః।
తరూణాం పుష్పితాగ్రాణాం సర్వం పుష్పమశాతయత్ ॥12॥
తేన పాదపముక్తేన పుష్పౌఘేణ సుగన్ధినా ।
సర్వతః సంవృతః శైలో బభౌ పుష్పమయో యథా ॥13॥
తేన చోత్తమవీర్యేణ పీడ్యమానః స పర్వతః।
సలిలం సమ్ప్రసుస్రావ మదమత్త ఇవ ద్విపః॥14॥
పీడ్యమానస్తు బలినా మహేన్ద్రస్తేన పర్వతః।
రీతీర్నిర్వర్తయామాస కాఞ్చనాఞ్జనరాజతీః॥15॥
ముమోచ చ శిలాః శైలో విశాలాః సమనఃశిలాః।
మధ్యమేనార్చిషా జుష్టో ధూమరాజీరివానలః॥16॥
హరిణా పీడ్యమానేన పీడ్యమానాని సర్వతః।
గుహావిష్టాని సత్త్వాని వినేదుర్వికృతైః స్వరైః॥17॥
స మహాన్ సత్త్వసన్నాదః శైలపీడానిమిత్తజః।
పృథివీం పూరయామాస దిశశ్చోపవనాని చ ॥18॥
శిరోభిః పృథుభిర్నాగా వ్యక్తస్వస్తికలక్షణైః।
వమన్తః పావకం ఘోరం దదంశుర్దశనైః శిలాః॥19॥
తాస్తదా సవిషైర్దష్టాః కుపితైస్తైర్మహాశిలాః।
జజ్వలుః పావకోద్దీప్తా బిభిదుశ్చ సహస్రధా ॥20॥
యాని త్వౌషధజాలాని తస్మిఞ్జాతాని పర్వతే ।
విషఘ్నాన్యపి నాగానాం న శేకుః శమితుం విషమ్ ॥21॥
భిద్యతేఽయం గిరిర్భూతైరితి మత్వా తపస్వినః।
త్రస్తా విద్యాధరాస్తస్మాదుత్పేతుః స్త్రీగణైః సహ ॥22॥
పానభూమిగతం హిత్వా హైమమాసవభాజనమ్ ।
పాత్రాణి చ మహార్హాణి కరకాంశ్చ హిరణ్మయాన్ ॥23॥
లేహ్యానుచ్చావచాన్ భక్ష్యాన్ మాంసాని వివిధాని చ ।
ఆర్షభాణి చ చర్మాణి ఖడ్ఙ్గాంశ్చ కనకత్సరూన్ ॥24॥
కృతకణ్ఠగుణాః క్షీబా రక్తమాల్యానులేపనాః।
రక్తాక్షాః పుష్కరాక్షాశ్చ గగనం ప్రతిపేదిరే ॥25॥
హారనూపురకేయూరపారిహార్యధరాః స్త్రియః।
విస్మితాః సస్మితాస్తస్థురాకాశే రమణైః సహ ॥26॥
దర్శయన్తో మహావిద్యాం విద్యాధరమహర్షయః।
సహితాస్తస్థురాకాశే వీక్షాఞ్చక్రుశ్చ పర్వతమ్ ॥27॥
శుశ్రువుశ్చ తదా శబ్దమృషీణాం భావితాత్మనామ్ ।
చారణానాం చ సిద్ధానాం స్థితానాం విమలేఽమ్బరే ॥28॥
ఏష పర్వతసఙ్కాశో హనుమాన్ మారుతాత్మజః।
తితీర్షతి మహావేగః సముద్రం వరుణాలయమ్ ॥29॥
రామార్థం వానరార్థం చ చికీర్షన్ కర్మ దుష్కరమ్ ।
సముద్రస్య పరం పారం దుష్ప్రాపం ప్రాప్తుమిచ్ఛతి ॥30॥
ఇతి విద్యాధరా వాచః శ్రుత్వా తేషాం తపస్వినామ్ ।
తమప్రమేయం దదృశుః పర్వతే వానరర్షభమ్ ॥31॥
దుధువే చ స రోమాణి చకమ్పే చానలోపమః।
ననాద చ మహానాదం సుమహానివ తోయదః॥32॥
ఆనుపూర్వ్యా చ వృత్తం తల్లాఙ్గూలం రోమభిశ్చితమ్ ।
ఉత్పతిష్యన్ విచిక్షేప పక్షిరాజ ఇవోరగమ్ ॥33॥
తస్య లాఙ్గూలమావిద్ధమతివేగస్య పృష్ఠతః।
దదృశే గరుడేనేవ హ్రియమాణో మహోరగః॥34॥
బాహూ సంస్తమ్భయామాస మహాపరిఘసంనిభౌ ।
ఆససాద కపిః కట్యాం చరణౌ సఞ్చుకోచ చ ॥35॥
సంహృత్య చ భుజౌ శ్రీమాంస్తథైవ చ శిరోధరామ్ ।
తేజః సత్త్వం తథా వీర్యమావివేశ స వీర్యవాన్ ॥36॥
మార్గమాలోకయన్ దూరాదూర్ధ్వప్రణిహితేక్షణః।
రురోధ హృదయే ప్రాణానాకాశమవలోకయన్ ॥37॥
పద్భ్యాం దృఢమవస్థానం కృత్వా స కపికుఞ్జరః।
నికుచ్య కర్ణౌ హనుమానుత్పతిష్యన్ మహాబలః॥38॥
వానరాన్ వానరశ్రేష్ఠ ఇదం వచనమబ్రవీత్ ।
యథా రాఘవనిర్ముక్తః శరః శ్వసనవిక్రమః॥39॥
గచ్ఛేత్ తద్వత్ గమిష్యామి లఙ్కాం రావణపాలితామ్ ।
నహి ద్రక్ష్యామి యది తాం లఙ్కాయాం జనకాత్మజామ్ ॥40॥
అనేనైవ హి వేగేన గమిష్యామి సురాలయమ్ ।
యది వా త్రిదివే సీతాం న ద్రక్ష్యామి కృతశ్రమః॥41॥
బద్ధ్వా రాక్షసరాజానమానయిష్యామి రావణమ్ ।
సర్వథా కృతకార్యోఽహమేష్యామి సహ సీతయా ॥42॥
ఆనయిష్యామి వా లఙ్కాం సముత్పాట్య సరావణామ్ ।
ఏవముక్త్వా తు హనుమాన్ వానరో వానరోత్తమః॥43॥
ఉత్పపాతాథ వేగేన వేగవానవిచారయన్ ।
సుపర్ణమివ చాత్మానం మేనే స కపికుఞ్జరః॥44॥
సముత్పతతి వేగాత్ తు వేగాత్ తే నగరోహిణః।
సంహృత్య విటపాన్ సర్వాన్ సముత్పేతుః సమన్తతః॥45॥
స మత్తకోయష్టిభకాన్ పాదపాన్ పుష్పశాలినః।
ఉద్వహన్నురువేగేన జగామ విమలేఽమ్బరే ॥46॥
ఊరువేగోత్థితా వృక్షా ముహూర్తం కపిమన్వయుః।
ప్రస్థితం దీర్ఘమధ్వానం స్వబన్ధుమివ బాన్ధవాః॥47॥
తమూరువేగోన్మథితాః సాలాశ్చాన్యే నగోత్తమాః।
అనుజగ్ముర్హనూమన్తం సైన్యా ఇవ మహీపతిమ్ ॥48॥
సుపుష్పితాగ్రైర్బహుభిః పాదపైరన్వితః కపిః।
హనూమాన్ పర్వతాకారో బభూవాద్భుతదర్శనః॥49॥
సారవన్తోఽథ యే వృక్షా న్యమజ్జన్ లవణామ్భసి ।
భయాదివ మహేన్ద్రస్య పర్వతా వరుణాలయే ॥50॥
స నానాకుసుమైః కీర్ణః కపిః సాఙ్కురకోరకైః।
శుశుభే మేఘసఙ్కాశః ఖద్యోతైరివ పర్వతః॥51॥
విముక్తాస్తస్య వేగేన ముక్త్వా పుష్పాణి తే ద్రుమాః।
వ్యవశీర్యన్త సలిలే నివృత్తాః సుహృదో యథా ॥52॥
లఘుత్వేనోపపన్నం తద్ విచిత్రం సాగరేఽపతత్ ।
ద్రుమాణాం వివిధం పుష్పం కపివాయుసమీరితమ్ ।
తారాచితమివాకాశం ప్రబభౌ స మహార్ణవః॥53॥
పుష్పౌఘేణ సుగన్ధేన నానావర్ణేన వానరః।
బభౌ మేఘ ఇవోద్యన్ వై విద్యుద్గణవిభూషితః॥54॥
తస్య వేగసముద్భూతైః పుష్పైస్తోయమదృశ్యత ।
తారాభిరివ రామాభిరుదితాభిరివామ్బరమ్ ॥55॥
తస్యామ్బరగతౌ బాహూ దదృశాతే ప్రసారితౌ ।
పర్వతాగ్రాద్ వినిష్క్రాన్తౌ పఞ్చాస్యావివ పన్నగౌ ॥56॥
పిబన్నివ బభౌ చాపి సోర్మిజాలం మహార్ణవమ్ ।
పిపాసురివ చాకాశం దదృశే స మహాకపిః॥57॥
తస్య విద్యుత్ప్రభాకారే వాయుమార్గానుసారిణః।
నయనే విప్రకాశేతే పర్వతస్థావివానలౌ ॥58॥
పిఙ్గే పిఙ్గాక్షముఖ్యస్య బృహతీ పరిమణ్డలే ।
చక్షుషీ సమ్ప్రకాశేతే చన్ద్రసూర్యావివ స్థితౌ ॥59॥
ముఖం నాసికయా తస్య తామ్రయా తామ్రమాబభౌ ।
సన్ధ్యయా సమభిస్పృష్టం యథా స్యాత్ సూర్యమణ్డలమ్ ॥60॥
లాఙ్గూలం చ సమావిద్ధం ప్లవమానస్య శోభతే ।
అమ్బరే వాయుపుత్రస్య శక్రధ్వజ ఇవోచ్ఛ్రితమ్ ॥61॥
లాఙ్గూలచక్రో హనుమాన్ శుక్లదంష్ట్రోఽనిలాత్మజః।
వ్యరోచత మహాప్రాజ్ఞః పరివేషీవ భాస్కరః॥62॥
స్ఫిగ్దేశేనాతితామ్రేణ రరాజ స మహాకపిః।
మహతా దారితేనేవ గిరిర్గైరికధాతునా ॥63॥
తస్య వానరసింహస్య ప్లవమానస్య సాగరమ్ ।
కక్షాన్తరగతో వాయుర్జీమూత ఇవ గర్జతి ॥64॥
ఖే యథా నిపతత్యుల్కా ఉత్తరాన్తాద్ వినిఃసృతా ।
దృశ్యతే సానుబన్ధా చ తథా స కపికుఞ్జరః॥65॥
పతత్పతఙ్గసఙ్కాశో వ్యాయతః శుశుభే కపిః।
ప్రవృద్ధ ఇవ మాతఙ్గః కక్ష్యయా బధ్యమానయా ॥66॥
ఉపరిష్టాచ్ఛరీరేణ చ్ఛాయయా చావగాఢయా ।
సాగరే మారుతావిష్టా నౌరివాసీత్ తదా కపిః॥67॥
యం యం దేశం సముద్రస్య జగామ స మహాకపిః।
స తు తస్యాఙ్గవేగేన సోన్మాద ఇవ లక్ష్యతే ॥68॥
సాగరస్యోర్మిజాలానామురసా శైలవర్ష్మణామ్ ।
అభిఘ్నంస్తు మహావేగః పుప్లువే స మహాకపిః॥69॥
కపివాతశ్చ బలవాన్ మేఘవాతశ్చ నిర్గతః।
సాగరం భీమనిర్హ్రాదం కమ్పయామాసతుర్భృశమ్ ॥70॥
వికర్షన్నూర్మిజాలాని బృహన్తి లవణామ్భసి ।
పుప్లువే కపిశార్దూలో వికిరన్నివ రోదసీ ॥71॥
మేరుమన్దరసఙ్కాశానుద్గతాన్ సుమహార్ణవే ।
అత్యక్రామన్మహావేగస్తరఙ్గాన్ గణయన్నివ ॥72॥
తస్య వేగసముద్ఘుష్టం జలం సజలదం తదా ।
అమ్బరస్థం విబభ్రాజే శరదభ్రమివాతతమ్ ॥73॥
తిమినక్రఝషాః కూర్మా దృశ్యన్తే వివృతాస్తదా ।
వస్త్రాపకర్షణేనేవ శరీరాణి శరీరిణామ్ ॥74॥
క్రమమాణం సమీక్ష్యాథ భుజగాః సాగరఙ్గమాః।
వ్యోమ్ని తం కపిశార్దూలం సుపర్ణమివ మేనిరే ॥75॥
దశయోజనవిస్తీర్ణా త్రింశద్యోజనమాయతా ।
ఛాయా వానరసింహస్య జవే చారుతరాభవత్ ॥76॥
శ్వేతాభ్రఘనరాజీవ వాయుపుత్రానుగామినీ ।
తస్య సా శుశుభే ఛాయా పతితా లవణామ్భసి ॥77॥
శుశుభే స మహాతేజా మహాకాయో మహాకపిః।
వాయుమార్గే నిరాలమ్బే పక్షవానివ పర్వతః॥78॥
యేనాసౌ యాతి బలవాన్ వేగేన కపికుఞ్జరః।
తేన మార్గేణ సహసా ద్రోణీకృత ఇవార్ణవః॥79॥
ఆపాతే పక్షిసఙ్ఘానాం పక్షిరాజ ఇవ వ్రజన్ ।
హనుమాన్ మేఘజాలాని ప్రకర్షన్ మారుతో యథా ॥80॥
పాణ్డురారుణవర్ణాని నీలమఞ్జిష్ఠకాని చ ।
కపినాఽఽకృష్యమాణాని మహాభ్రాణి చకాశిరే ॥81॥
ప్రవిశన్నభ్రజాలాని నిష్పతంశ్చ పునః పునః।
ప్రచ్ఛన్నశ్చ ప్రకాశశ్చ చన్ద్రమా ఇవ దృశ్యతే ॥82॥
ప్లవమానం తు తం దృష్ట్వా ప్లవగం త్వరితం తదా ।
వవృషుస్తత్ర పుష్పాణి దేవగన్ధర్వచారణాః॥83॥
తతాప నహి తం సూర్యః ప్లవన్తం వానరేశ్వరమ్ ।
సిషేవే చ తదా వాయూ రామకార్యార్థసిద్ధయే ॥84॥
ఋషయస్తుష్టువుశ్చైనం ప్లవమానం విహాయసా ।
జగుశ్చ దేవగన్ధర్వాః ప్రశంసన్తో వనౌకసమ్ ॥85॥
నాగాశ్చ తుష్టువుర్యక్షా రక్షాంసి వివిధాని చ ।
ప్రేక్ష్య సర్వే కపివరం సహసా విగతక్లమమ్ ॥86॥
తస్మిన్ ప్లవగశార్దూలే ప్లవమానే హనూమతి ।
ఇక్ష్వాకుకులమానార్థీ చిన్తయామాస సాగరః॥87॥
సాహాయ్యం వానరేన్ద్రస్య యది నాహం హనూమతః।
కరిష్యామి భవిష్యామి సర్వవాచ్యో వివక్షతామ్ ॥88॥
అహమిక్ష్వాకునాథేన సగరేణ వివర్ధితః।
ఇక్ష్వాకుసచివశ్చాయం తన్నార్హత్యవసాదితుమ్ ॥89॥
తథా మయా విధాతవ్యం విశ్రమేత యథా కపిః।
శేషం చ మయి విశ్రాన్తః సుఖీ సోఽతితరిష్యతి ॥90॥
ఇతి కృత్వా మతిం సాధ్వీం సముద్రశ్ఛన్నమమ్భసి ।
హిరణ్యనాభం మైనాకమువాచ గిరిసత్తమమ్ ॥91॥
త్వమిహాసురసఙ్ఘానాం దేవరాజ్ఞా మహాత్మనా ।
పాతాలనిలయానాం హి పరిఘః సంనివేశితః॥92॥
త్వమేషాం జ్ఞాతవీర్యాణాం పునరేవోత్పతిష్యతామ్ ।
పాతాలస్యాప్రమేయస్య ద్వారమావృత్య తిష్ఠసి ॥93॥
తిర్యగూర్ధ్వమధశ్చైవ శక్తిస్తే శైల వర్ధితుమ్ ।
తస్మాత్ సఞ్చోదయామి త్వాముత్తిష్ఠ గిరిసత్తమ ॥94॥
స ఏష కపిశార్దూలస్త్వాముపర్యేతి వీర్యవాన్ ।
హనూమాన్ రామకార్యార్థీ భీమకర్మా ఖమాప్లుతః॥95॥
అస్య సాహ్యం మయా కార్యమిక్ష్వాకుకులవర్తినః।
మమ హీక్ష్వాకవః పూజ్యాః పరం పూజ్యతమాస్తవ ॥96॥
కురు సాచివ్యమస్మాకం న నః కార్యమతిక్రమేత్ ।
కర్తవ్యమకృతం కార్యం సతాం మన్యుముదీరయేత్ ॥97॥
సలిలాదూర్ధ్వముత్తిష్ఠ తిష్ఠత్వేష కపిస్త్వయి ।
అస్మాకమతిథిశ్చైవ పూజ్యశ్చ ప్లవతాం వరః॥98॥
చామీకరమహానాభ దేవగన్ధర్వసేవిత ।
హనూమాంస్త్వయి విశ్రాన్తస్తతః శేషం గమిష్యతి ॥99॥
కాకుత్స్థస్యానృశంస్యం చ మైథిల్యాశ్చ వివాసనమ్ ।
శ్రమం చ ప్లవగేన్ద్రస్య సమీక్ష్యోత్థాతుమర్హసి ॥100॥
హిరణ్యగర్భో మైనాకో నిశమ్య లవణామ్భసః ।
ఉత్పపాత జలాత్ తూర్ణం మహాద్రుమలతావృతః॥101॥
స సాగరజలం భిత్త్వా బభూవాత్యుచ్ఛ్రితస్తదా ।
యథా జలధరం భిత్త్వా దీప్తరశ్మిర్దివాకరః॥102॥
స మహాత్మా ముహూర్తేన పర్వతః సలిలావృతః।
దర్శయామాస శృఙ్గాణి సాగరేణ నియోజితః॥103॥
శాతకుమ్భమయైః శృఙ్గైః సకిన్నరమహోరగైః।
ఆదిత్యోదయసఙ్కాశైరుల్లిఖద్భిరివామ్బరమ్ ॥104॥
తస్య జామ్బూనదైః శృఙ్గైః పర్వతస్య సముత్థితైః ।
ఆకాశం శస్త్రసఙ్కాశమభవత్ కాఞ్చనప్రభమ్ ॥105॥
జాతరూపమయైః శృఙ్గైర్భ్రాజమానైర్మహాప్రభైః।
ఆదిత్యశతసఙ్కాశః సోఽభవత్ గిరిసత్తమః॥106॥
సముత్థితమసఙ్గేన హనూమానగ్రతః స్థితమ్ ।
మధ్యే లవణతోయస్య విఘ్నోఽయమితి నిశ్చితః॥107॥
స తముచ్ఛ్రితమత్యర్థం మహావేగో మహాకపిః।
ఉరసా పాతయామాస జీమూతమివ మారుతః॥108॥
స తదాసాదితస్తేన కపినా పర్వతోత్తమః।
బుద్ధ్వా తస్య హరేర్వేగం జహర్ష చ ననాద చ ॥109॥
తమాకాశగతం వీరమాకాశే సముపస్థితః।
ప్రీతో హృష్టమనా వాక్యమబ్రవీత్ పర్వతః కపిమ్ ॥110॥
మానుషం ధారయన్ రూపమాత్మనః శిఖరే స్థితః।
దుష్కరం కృతవాన్ కర్మ త్వమిదం వానరోత్తమ ॥111॥
నిపత్య మమ శృఙ్గేషు సుఖం విశ్రమ్య గమ్యతామ్ ।
రాఘవస్య కులే జాతైరుదధిః పరివర్ధితః॥112॥
స త్వాం రామహితే యుక్తం ప్రత్యర్చయతి సాగరః।
కృతే చ ప్రతికర్తవ్యమేష ధర్మః సనాతనః॥113॥
సోఽయం తత్ప్రతికారార్థీ త్వత్తః సమ్మానమర్హతి ।
త్వన్నిమిత్తమనేనాహం బహుమానాత్ ప్రచోదితః॥114॥
యోజనానాం శతం చాపి కపిరేష ఖమాప్లుతః।
తవ సానుషు విశ్రాన్తః శేషం ప్రక్రమతామితి ॥115॥
తిష్ఠ త్వం హరిశార్దూల మయి విశ్రమ్య గమ్యతామ్ ।
తదిదం గన్ధవత్ స్వాదు కన్దమూలఫలం బహు ॥116॥
తదాస్వాద్య హరిశ్రేష్ఠ విశ్రాన్తోఽథ గమిష్యసి ।
అస్మాకమపి సమ్బన్ధః కపిముఖ్య త్వయాస్తి వై ।
ప్రఖ్యాతస్త్రిషు లోకేషు మహాగుణపరిగ్రహః॥117॥
వేగవన్తః ప్లవన్తో యే ప్లవగా మారుతాత్మజ ।
తేషాం ముఖ్యతమం మన్యే త్వామహం కపికుఞ్జర ॥118॥
అతిథిః కిల పూజార్హః ప్రాకృతోఽపి విజానతా ।
ధర్మం జిజ్ఞాసమానేన కిం పునర్యాదృశో భవాన్ ॥119॥
త్వం హి దేవవరిష్ఠస్య మారుతస్య మహాత్మనః।
పుత్రస్తస్యైవ వేగేన సదృశః కపికుఞ్జర ॥120॥
పూజితే త్వయి ధర్మజ్ఞే పూజాం ప్రాప్నోతి మారుతః।
తస్మాత్ త్వం పూజనీయో మే శృణు చాప్యత్ర కారణమ్ ॥121॥
పూర్వం కృతయుగే తాత పర్వతాః పక్షిణోఽభవన్ ।
తేఽపి జగ్ముర్దిశః సర్వా గరుడా ఇవ వేగినః॥122॥
తతస్తేషు ప్రయాతేషు దేవసఙ్ఘాః సహర్షిభిః।
భూతాని చ భయం జగ్ముస్తేషాం పతనశఙ్కయా ॥123॥
తతః క్రుద్ధః సహస్రాక్షః పర్వతానాం శతక్రతుః।
పక్షాంశ్చిచ్ఛేద వజ్రేణ తతః శతసహస్రశః॥124॥
స మాముపగతః క్రుద్ధో వజ్రముద్యమ్య దేవరాట్ ।
తతోఽహం సహసా క్షిప్తః శ్వసనేన మహాత్మనా ॥125॥
అస్మిన్ లవణతోయే చ ప్రక్షిప్తః ప్లవగోత్తమ ।
గుప్తపక్షః సమగ్రశ్చ తవ పిత్రాభిరక్షితః॥126॥
తతోఽహం మానయామి త్వాం మాన్యోఽసి మమ మారుతే ।
త్వయా మమైష సమ్బన్ధః కపిముఖ్య మహాగుణః॥127॥
అస్మిన్నేవఙ్గతే కార్యే సాగరస్య మమైవ చ ।
ప్రీతిం ప్రీతమనాః కర్తుం త్వమర్హసి మహామతే ॥128॥
శ్రమం మోక్షయ పూజాం చ గృహాణ హరిసత్తమ ।
ప్రీతిం చ మమ మాన్యస్య ప్రీతోఽస్మి తవ దర్శనాత్ ॥129॥
ఏవముక్తః కపిశ్రేష్ఠస్తం నగోత్తమమబ్రవీత్ ।
ప్రీతోఽస్మి కృతమాతిథ్యం మన్యురేషోఽపనీయతామ్ ॥130॥
త్వరతే కార్యకాలో మే అహశ్చాప్యతివర్తతే ।
ప్రతిజ్ఞా చ మయా దత్తా న స్థాతవ్యమిహాన్తరా ॥131॥
ఇత్యుక్త్వా పాణినా శైలమాలభ్య హరిపుఙ్గవః।
జగామాకాశమావిశ్య వీర్యవాన్ ప్రహసన్నివ ॥132॥
స పర్వతసముద్రాభ్యాం బహుమానాదవేక్షితః।
పూజితశ్చోపపన్నాభిరాశీర్భిరభినన్దితః॥133॥
అథోర్ధ్వం దూరమాగత్య హిత్వా శైలమహార్ణవౌ ।
పితుః పన్థానమాసాద్య జగామ విమలేఽమ్బరే ॥134॥
భూయశ్చోర్ధ్వం గతిం ప్రాప్య గిరిం తమవలోకయన్ ।
వాయుసూనుర్నిరాలమ్బో జగామ కపికుఞ్జరః॥135॥
తద్ ద్వితీయం హనుమతో దృష్ట్వా కర్మ సుదుష్కరమ్ ।
ప్రశశంసుః సురాః సర్వే సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః॥136॥
దేవతాశ్చాభవన్ హృష్టాస్తత్రస్థాస్తస్య కర్మణా ।
కాఞ్చనస్య సునాభస్య సహస్రాక్షశ్చ వాసవః॥137॥
ఉవాచ వచనం ధీమాన్ పరితోషాత్ సగద్గదమ్ ।
సునాభం పర్వతశ్రేష్ఠం స్వయమేవ శచీపతిః॥138॥
హిరణ్యనాభ శైలేన్ద్ర పరితుష్టోఽస్మి తే భృశమ్ ।
అభయం తే ప్రయచ్ఛామి గచ్ఛ సౌమ్య యథాసుఖమ్ ॥139॥
సాహ్యం కృతం తే సుమహద్ విశ్రాన్తస్య హనూమతః।
క్రమతో యోజనశతం నిర్భయస్య భయే సతి ॥140॥
రామస్యైష హితాయైవ యాతి దాశరథేః కపిః।
సత్క్రియాం కుర్వతా శక్త్యా తోషితోఽస్మి దృఢం త్వయా ॥141॥
స తత్ ప్రహర్షమలభద్ విపులం పర్వతోత్తమః।
దేవతానాం పతిం దృష్ట్వా పరితుష్టం శతక్రతుమ్ ॥142॥
స వై దత్తవరః శైలో బభూవావస్థితస్తదా ।
హనూమాంశ్చ ముహూర్తేన వ్యతిచక్రామ సాగరమ్ ॥143॥
తతో దేవాః సగన్ధర్వాః సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః।
అబ్రువన్ సూర్యసఙ్కాశాం సురసాం నాగమాతరమ్ ॥144॥
అయం వాతాత్మజః శ్రీమాన్ ప్లవతే సాగరోపరి ।
హనూమాన్ నామ తస్య త్వం ముహూర్తం విఘ్నమాచర ॥145॥
రాక్షసం రూపమాస్థాయ సుఘోరం పర్వతోపమమ్ ।
దంష్ట్రాకరాలం పిఙ్గాక్షం వక్త్రం కృత్వా నభఃస్పృశమ్ ॥146॥
బలమిచ్ఛామహే జ్ఞాతుం భూయశ్చాస్య పరాక్రమమ్ ।
త్వాం విజేష్యత్యుపాయేన విషాదం వా గమిష్యతి ॥147॥
ఏవముక్తా తు సా దేవీ దైవతైరభిసత్కృతా ।
సముద్రమధ్యే సురసా బిభ్రతీ రాక్షసం వపుః॥148॥
వికృతం చ విరూపం చ సర్వస్య చ భయావహమ్ ।
ప్లవమానం హనూమన్తమావృత్యేదమువాచ హ॥149॥
మమ భక్ష్యః ప్రదిష్టస్త్వమీశ్వరైర్వానరర్షభ ।
అహం త్వాం భక్షయిష్యామి ప్రవిశేదం మమాననమ్ ॥150॥
వర ఏష పురా దత్తో మమ ధాత్రేతి సత్వరా ।
వ్యాదాయ వక్త్రం విపులం స్థితా సా మారుతేః పురః॥151॥
ఏవముక్తః సురసయా ప్రహృష్టవదనోఽబ్రవీత్ ।
రామో దాశరథిర్నామ ప్రవిష్టో దణ్డకావనమ్ ।
లక్ష్మణేన సహ భ్రాత్రా వైదేహ్యా చాపి భార్యయా ॥152॥
అన్యకార్యవిషక్తస్య బద్ధవైరస్య రాక్షసైః।
తస్య సీతా హృతా భార్యా రావణేన యశస్వినీ॥153॥
తస్యాః సకాశం దూతోఽహం గమిష్యే రామశాసనాత్ ।
కర్తుమర్హసి రామస్య సాహ్యం విషయవాసిని ॥154॥
అథవా మైథిలీం దృష్ట్వా రామం చాక్లిష్టకారిణమ్ ।
ఆగమిష్యామి తే వక్త్రం సత్యం ప్రతిశృణోమి తే ॥155॥
ఏవముక్తా హనుమతా సురసా కామరూపిణీ ।
అబ్రవీన్నాతివర్తేన్మాం కశ్చిదేష వరో మమ ॥156॥
తం ప్రయాన్తం సముద్వీక్ష్య సురసా వాక్యమబ్రవీత్ ।
బలం జిజ్ఞాసమానా సా నాగమాతా హనూమతః॥157॥
నివిశ్య వదనం మేఽద్య గన్తవ్యం వానరోత్తమ ।
వర ఏష పురా దత్తో మమ ధాత్రేతి సత్వరా ॥158॥
వ్యాదాయ విపులం వక్త్రం స్థితా సా మారుతేః పురః ।
ఏవముక్తః సురసయా క్రుద్ధో వానరపుఙ్గవః॥159॥
అబ్రవీత్ కురు వై వక్త్రం యేన మాం విషహిష్యసి ।
ఇత్యుక్త్వా సురసాం క్రుద్ధో దశయోజనమాయతామ్ ॥160॥
దశయోజనవిస్తారో హనూమానభవత్ తదా ।
తం దృష్ట్వా మేఘసఙ్కాశం దశయోజనమాయతమ్ ।
చకార సురసాప్యాస్యం వింశద యోజనమాయతమ్ ॥161॥
హనూమాంస్తు తతః క్రుద్ధస్త్రింశద్ యోజనమాయతః।
చకార సురసా వక్త్రం చత్వారింశత్ తథోచ్ఛ్రితమ్ ॥162॥
బభూవ హనుమాన్ వీరః పఞ్చాశద్ యోజనోచ్ఛ్రితః।
చకార సురసా వక్త్రం షష్టిం యోజనముచ్ఛ్రితమ్ ॥163॥
తదైవ హనుమాన్ వీరః సప్తతిం యోజనోచ్ఛ్రితః।
చకార సురసా వక్త్రమశీతిం యోజనోచ్ఛ్రితమ్ ॥164॥
హనూమాననలప్రఖ్యో నవతిం యోజనోచ్ఛ్రితః ।
చకార సురసా వక్త్రం శతయోజనమాయతమ్ ॥165॥
తద్ దృష్ట్వా వ్యాదితం త్వాస్యం వాయుపుత్రః స బుద్ధిమాన్ ।
దీర్ఘజిహ్వం సురసయా సుభీమం నరకోపమమ్ ॥166॥
స సఙ్క్షిప్యాత్మనః కాయం జీమూత ఇవ మారుతిః।
తస్మిన్ ముహూర్తే హనుమాన్ బభూవాఙ్గుష్ఠమాత్రకః॥167॥
సోఽభిపద్యాథ తద్వక్త్రం నిష్పత్య చ మహాబలః।
అన్తరిక్షే స్థితః శ్రీమానిదం వచనమబ్రవీత్ ॥168॥
ప్రవిష్టోఽస్మి హి తే వక్త్రం దాక్షాయణి నమోఽస్తు తే ।
గమిష్యే యత్ర వైదేహీ సత్యశ్చాసీద్ వరస్తవ ॥169॥
తం దృష్ట్వా వదనాన్ముక్తం చన్ద్రం రాహుముఖాదివ ।
అబ్రవీత్ సురసా దేవీ స్వేన రూపేణ వానరమ్ ॥170॥
అర్థసిద్ధ్యై హరిశ్రేష్ఠ గచ్ఛ సౌమ్య యథాసుఖమ్ ।
సమానయ చ వైదేహీం రాఘవేణ మహాత్మనా ॥171॥
తత్ తృతీయం హనుమతో దృష్ట్వా కర్మ సుదుష్కరమ్ ।
సాధుసాధ్వితి భూతాని ప్రశశంసుస్తదా హరిమ్ ॥172॥
స సాగరమనాధృష్యమభ్యేత్య వరుణాలయమ్ ।
జగామాకాశమావిశ్య వేగేన గరుడోపమః॥173॥
సేవితే వారిధారాభిః పతగైశ్చ నిషేవితే ।
చరితే కైశికాచార్యైరైరావతనిషేవితే ॥174॥
సింహకుఞ్జరశార్దూలపతగోరగవాహనైః।
విమానైః సమ్పతద్భిశ్చ విమలైః సమలఙ్కృతే ॥175॥
వజ్రాశనిసమస్పర్శైః పావకైరివ శోభితే ।
కృతపుణ్యైర్మహాభాగైః స్వర్గజిద్భిరధిష్ఠితే ॥176॥
వహతా హవ్యమత్యన్తం సేవితే చిత్రభానునా ।
గ్రహనక్షత్రచన్ద్రార్కతారాగణవిభూషితే ॥177॥
మహర్షిగణగన్ధర్వనాగయక్షసమాకులే ।
వివిక్తే విమలే విశ్వే విశ్వావసునిషేవితే ॥178॥
దేవరాజగజాక్రాన్తే చన్ద్రసూర్యపథే శివే ।
వితానే జీవలోకస్య వితతే బ్రహ్మనిర్మితే ॥179॥
బహుశః సేవితే వీరైర్విద్యాధరగణైర్వృతే ।
జగామ వాయుమార్గే చ గరుత్మానివ మారుతిః॥180॥
హనుమాన్ మేఘజాలాని ప్రాకర్షన్ మారుతో యథా ।
కాలాగురుసవర్ణాని రక్తపీతసితాని చ ॥181॥
కపినా కృష్యమాణాని మహాభ్రాణి చకాశిరే ।
ప్రవిశన్నభ్రజాలాని నిష్పతంశ్చ పునః పునః॥182॥
ప్రావృషీన్దురివాభాతి నిష్పతన్ ప్రవిశంస్తదా ।
ప్రదృశ్యమానః సర్వత్ర హనూమాన్ మారుతాత్మజః॥183॥
భేజేఽమ్బరం నిరాలమ్బం పక్షయుక్త ఇవాద్రిరాట్ ।
ప్లవమానం తు తం దృష్ట్వా సింహికా నామ రాక్షసీ ॥184॥
మనసా చిన్తయామాస ప్రవృద్ధా కామరూపిణీ ।
అద్య దీర్ఘస్య కాలస్య భవిష్యామ్యహమాశితా ॥185॥
ఇదం మమ మహాసత్త్వం చిరస్య వశమాగతమ్ ।
ఇతి సఞ్చిన్త్య మనసా చ్ఛాయామస్య సమాక్షిపత్ ॥186॥
ఛాయాయాం గృహ్యమాణాయాం చిన్తయామాస వానరః।
సమాక్షిప్తోఽస్మి సహసా పఙ్కూకృతపరాక్రమః॥187॥
ప్రతిలోమేన వాతేన మహానౌరివ సాగరే ।
తిర్యగూర్ధ్వమధశ్చైవ వీక్షమాణస్తదా కపిః॥188॥
దదర్శ స మహాసత్త్వముత్థితం లవణామ్భసి ।
తద్ దృష్ట్వా చిన్తయామాస మారుతిర్వికృతాననామ్ ॥189॥
కపిరాజ్ఞా యథాఖ్యాతం సత్త్వమద్భుతదర్శనమ్ ।
ఛాయాగ్రాహి మహావీర్యం తదిదం నాత్ర సంశయః॥190॥
స తాం బుద్ధ్వార్థతత్త్వేన సింహికాం మతిమాన్ కపిః।
వ్యవర్ధత మహాకాయః ప్రావృషీవ బలాహకః॥191॥
తస్య సా కాయముద్వీక్ష్య వర్ధమానం మహాకపేః।
వక్త్రం ప్రసారయామాస పాతాలామ్బరసంనిభమ్ ॥192॥
ఘనరాజీవ గర్జన్తీ వానరం సమభిద్రవత్ ।
స దదర్శ తతస్తస్యా వికృతం సుమహన్ముఖమ్ ॥193॥
కాయమాత్రం చ మేధావీ మర్మాణి చ మహాకపిః।
స తస్యా వికృతే వక్త్రే వజ్రసంహననః కపిః॥194॥
సఙ్క్షిప్య ముహురాత్మానం నిపపాత మహాకపిః।
ఆస్యే తస్యా నిమజ్జన్తం దదృశుః సిద్ధచారణాః॥195॥
గ్రస్యమానం యథా చన్ద్రం పూర్ణం పర్వణి రాహుణా ।
తతస్తస్యా నఖైస్తీక్ష్ణైర్మర్మాణ్యుత్కృత్య వానరః॥196॥
ఉత్పపాతాథ వేగేన మనఃసమ్పాతవిక్రమః।
తాం తు దిష్ట్యా చ ధృత్యా చ దాక్షిణ్యేన నిపాత్య సః॥197॥
కపిప్రవీరో వేగేన వవృధే పునరాత్మవాన్ ।
హృతహృత్సా హనుమతా పపాత విధురామ్భసి ।
స్వయమ్భువైవ హనుమాన్ సృష్టస్తస్యా నిపాతనే ॥198॥
తాం హతాం వానరేణాశు పతితాం వీక్ష్య సింహికామ్ ।
భూతాన్యాకాశచారీణి తమూచుః ప్లవగోత్తమమ్ ॥199॥
భీమమద్య కృతం కర్మ మహత్సత్త్వం త్వయా హతమ్ ।
సాధయార్థమభిప్రేతమరిష్టం ప్లవతాం వర ॥200॥
యస్య త్వేతాని చత్వారి వానరేన్ద్ర యథా తవ ।
ధృతిర్దృష్టిర్మతిర్దాక్ష్యం స కర్మసు న సీదతి ॥201॥
స తైః సమ్పూజితః పూజ్యః ప్రతిపన్నప్రయోజనైః।
జగామాకాశమావిశ్య పన్నగాశనవత్ కపిః॥202॥
ప్రాప్తభూయిష్ఠపారస్తు సర్వతః పరిలోకయన్ ।
యోజనానాం శతస్యాన్తే వనరాజీం దదర్శ సః॥203॥
దదర్శ చ పతన్నేవ వివిధద్రుమభూషితమ్ ।
ద్వీపం శాఖామృగ శ్రేష్ఠో మలయోపవనాని చ ॥204॥
సాగరం సాగరానూపాన్ సాగరానూపజాన్ ద్రుమాన్ ।
సాగరస్య చ పత్నీనాం ముఖాన్యపి విలోకయత్ ॥205॥
స మహామేఘసఙ్కాశం సమీక్ష్యాత్మానమాత్మవాన్ ।
నిరున్ధన్తమివాకాశం చకార మతిమాన్ మతిమ్ ॥206॥
కాయవృద్ధిం ప్రవేగం చ మమ దృష్ట్వైవ రాక్షసాః।
మయి కౌతూహలం కుర్యురితి మేనే మహామతిః॥207॥
తతః శరీరం సఙ్క్షిప్య తన్మహీధరసంనిభమ్ ।
పునః ప్రకృతిమాపేదే వీతమోహ ఇవాత్మవాన్ ॥208॥
తద్రూపమతిసఙ్క్షిప్య హనూమాన్ ప్రకృతౌ స్థితః।
త్రీన్ క్రమానివ విక్రమ్య బలివీర్యహరో హరిః॥209॥
స చారునానావిధరూపధారీ
	పరం సమాసాద్య సముద్రతీరమ్ ।
పరైరశక్యం ప్రతిపన్నరూపః
	సమీక్షితాత్మా సమవేక్షితార్థః॥210॥
తతః స లమ్బస్య గిరేః సమృద్ధే
	విచిత్రకూటే నిపపాత కూటే ।
సకేతకోద్దాలకనారికేలే
	మహాభ్రకూటప్రతిమో మహాత్మా ॥211॥
తతస్తు సమ్ప్రాప్య సముద్రతీరం
	సమీక్ష్య లఙ్కాం గిరివర్యమూర్ధ్ని ।
కపిస్తు తస్మిన్ నిపపాత పర్వతే
	విధూయ రూపం వ్యథయన్మృగద్విజాన్ ॥212॥
స సాగరం దానవపన్నగాయుతం
	బలేన విక్రమ్య మహోర్మిమాలినమ్ ।
నిపత్య తీరే చ మహోదధేస్తదా
	దదర్శ లఙ్కామమరావతీమివ ॥213॥
ఇత్యార్షే శ్రీమద్్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే సున్దరకాణ్డే ప్రథమః సర్గః