అథ ఏకాదశః సర్గః
అవధూయ చ తాం బుద్ధిం బభూవావస్థితస్తదా ।
జగామ చాపరాం చిన్తాం సీతాం ప్రతి మహాకపిః॥1॥
న రామేణ వియుక్తా సా స్వప్తుమర్హతి భామినీ ।
న భోక్తుం నాప్యలఙ్కర్తుం న పానముపసేవితుమ్ ॥2॥
నాన్యం నరముపస్థాతుం సురాణామపి చేశ్వరమ్ ।
న హి రామసమః కశ్చిద్విద్యతే త్రిదశేష్వపి ॥3॥
అన్యేయమితి నిశ్చిత్య భూయస్తత్ర చచార సః।
పానభూమౌ హరిశ్రేష్ఠః సీతాసన్దర్శర్నోత్సుకః॥4॥
క్రీడితేనాపరాః క్లాన్తా గీతేన చ తథాపరాః।
నృత్యేన చాపరాః క్లాన్తాః పానవిప్రహతాస్తథా ॥5॥
మురజేషు మృదఙ్గేషు చేలికాసు చ సంస్థితాః।
తథాఽఽస్తరణముఖ్యేషు సంవిష్టాశ్చాపరాః స్త్రియః॥6॥
అఙ్గనానాం సహస్రేణ భూషితేన విభూషణైః।
రూపసంలాపశీలేన యుక్తగీతార్థభాషిణా ॥7॥
దేశకాలాభియుక్తేన యుక్తవాక్యాభిధాయినా ।
రతాధికేన సంయుక్తాం దదర్శ హరియూథపః॥8॥
అన్యత్రాపి వరస్త్రీణాం రుపసంలాపశాయినామ్ ।
సహస్రం యువతీనాం తు ప్రసుప్తం స దదర్శ హ ॥9॥
దేశకాలాభియుక్తం తు యుక్తవాక్యాభిధాయి తత్ ।
రతావిరతసంసుప్తం దదర్శ హరియుథపః॥10॥
తాసాం మధ్యే మహాబాహుః శుశుభే రాక్షసేశ్వరః।
గోష్ఠే మహతి ముఖ్యానాం గవాం మధ్యే యథా వృషః॥11॥
స రాక్షసేన్ద్రః శుశుభే తాభిః పరివృతః స్వయమ్ ।
కరేణుభిర్యథారణ్యే పరికీర్ణో మహాద్విపః॥12॥
సర్వకామైరుపేతాం చ పానభూమిం మహాత్మనః।
దదర్శ కపిశార్దూలస్తస్య రక్షఃపతేర్గృహే ॥13॥
మృగాణాం మహిషాణాం చ వరాహాణాం చ భాగశః।
తత్ర న్యస్తాని మాంసాని పానభూమౌ దదర్శ సః॥14॥
రౌక్మేషు చ విశలేషు భాజనేష్వప్యభక్షితాన్ ।
దదర్శ కపిశార్దూలో మయూరాన్కుక్కుటాంస్తథా ॥15॥
వరాహవాధ్రీణసకాన్దధిసౌవర్చలాయుతాన్ ।
శల్యాన్మృగమయూరాంశ్చ హనూమానన్వవైక్షత ॥16॥
కృకలాన్ వివిధాంశ్ఛాగాఞ్ఛశకానర్ధభక్షితాన్ ।
మహిషానేకశల్యాంశ్చ మేషాంశ్చ కృతనిష్ఠితాన్ ॥17॥
లేహ్యానుచ్చావచాన్ పేయాన్ భోజ్యాన్యుఞ్చావచాని చ ।
తథామ్లలవణోత్తంసైర్వివిధై రాగఖాణ్డవైః॥18॥
మహానూపురకేయూరైరపవిద్ధైర్మహాధనైః।
పానభాజనవిక్షిప్తైః ఫలైశ్చ వివిధైరపి ॥19॥
కృతపుష్పోపహారా భూరధికాం పుష్యతి శ్రియమ్ ।
తత్ర తత్ర చ విన్యస్తైః సుశ్లిష్టశయనాసనైః॥20॥
పానభూమిర్వినా వహ్నిం ప్రదీప్తేవోపలక్ష్యతే ।
బహుప్రకారైర్వివిధైర్వరసంస్కారసంస్కృతైః॥21॥
మాంసైః కుశలసంయుక్తైః పానభూమిగతైః పృథక్ ।
దివ్యాః ప్రసన్నావివిధాః సురాః కృతసురా అపి ॥22॥
శర్కరాసవమాధ్వీకాః పుష్పాసవఫలాసవాః।
వాసచూర్ణైశ్చ వివిధైర్మృష్టాస్తైస్తైః పృథక్పృథక్ ॥23॥
సన్తతా శుశుభే భూమిర్మాల్యైశ్చ బహుసంస్థితైః।
హిరణ్మయైశ్చ కలశైర్భాజనైః స్ఫాటికైరపి ॥24॥
జామ్బూనదమయైశ్చాన్యైః కరకైరభిసంవృతా ।
రాజతేషు చ కుమ్భేషు జామ్బూనదమయేషు చ ॥25॥
పానశ్రేష్ఠాం తథా భూమిం కపిస్తత్ర దదర్శ సః।
సోఽపశ్యచ్ఛాతకుమ్భాని సీధోర్మణిమయాని చ ॥26॥
తాని తాని చ పూర్ణాని భాజనాని మహాకపిః।
క్వచిదర్ధావశేషాణి క్వచిత్పీతాన్యశేషతః॥27॥
క్వచిన్నైవ ప్రపీతాని పానాని స దదర్శ హ ।
క్వచిద్భక్ష్యాంశ్చ వివిధాన్క్వచిత్పానాని భాగశః॥28॥
క్వచిదర్ధావశేషాణి పశ్యన్వై విచచార హ ।
శయనాన్యత్ర నారీణాం శూన్యాని బహుధా పునః।
పరస్పరం సమాశ్లిష్య కాశ్చిత్సుప్తావరాఙ్గనాః॥29॥
కాచిచ్చ వస్త్రమన్యస్యా అపహృత్యోపగుహ్య చ ।
ఉపగమ్యాబలా సుప్తా నిద్రాబలపరాజితా ॥30॥
తాసాముచ్ఛ్వాసవాతేన వస్త్రం మాల్యం చ గాత్రజమ్ ।
నాత్యర్థం స్పన్దతే చిత్రం ప్రాప్య మన్దమివానిలమ్ ॥31॥
చన్దనస్య చ శీతస్య శీధోర్మధురసస్య చ ।
వివిధస్య చ మాల్యస్య పుష్పస్య వివిధస్య చ ॥32॥
బహుధా మారుతస్తస్య గన్ధం వివిధముద్వహన్ ।
స్నానానాం చన్దనానాం చ ధూపానాం చైవ మూర్ఛితః॥33॥
ప్రవవౌ సురభిర్గన్ధో విమానే పుష్పకే తదా ।
శ్యామావదాతాస్తత్రాన్యాః కాశ్చిత్కృష్ణా వరాఙ్గనాః॥34॥
కాశ్చిత్కాఞ్చనవర్ణాఙ్గ్యః ప్రమదా రాక్షసాలయే ।
తాసాం నిద్రావశత్వాచ్చ మదనేన విమూర్ఛితమ్ ॥35॥
పద్మినీనాం ప్రసుప్తానాం రూపమాసీద్యథైవ హి ।
ఏవం సర్వమశేషేణ రావణాన్తఃపురం కపిః।
దదర్శ స మహాతేజా న దదర్శ చ జానకీమ్ ॥36॥
నిరీక్షమాణశ్చ తతస్తాః స్త్రియః స మహాకపిః।
జగామ మహతీం శఙ్కాం ధర్మసాధ్వసశఙ్కితః॥37॥
పరదారావరోధస్య ప్రసుప్తస్య నిరీక్షణమ్ ।
ఇదం ఖలు మమాత్యర్థం ధర్మలోపం కరిష్యతి ॥38॥
న హి మే పరదారాణాం దృష్టిర్విషయవర్తినీ ।
అయం చాత్ర మయా దృష్టః పరదారపరిగ్రహః॥39॥
తస్య ప్రాదురభూచ్చిన్తాపునరన్యా మనస్వినః।
నిశ్చితైకాన్తచిత్తస్య కార్యనిశ్చయదర్శినీ ॥40॥
కామం దృష్టా మయా సర్వా విశ్వస్తా రావణస్త్రియః।
న తు మే మనసా కిఞ్చిద్వైకృత్యముపపద్యతే ॥41॥
మనో హి హేతుః సర్వేషామిన్ద్రియాణాం ప్రవర్తనే ।
శుభాశుభాస్వవస్థాసు తచ్చ మే సువ్యవస్థితమ్ ॥42॥
నాన్యత్ర హి మయా శక్యా వైదేహీ పరిమార్గితుమ్ ।
స్త్రియో హి స్త్రీషు దృశ్యన్తే సదా సమ్పరిమార్గణే ॥43॥
యస్య సత్త్వస్య యా యోనిస్తస్యాం తత్పరిమార్గతే ।
న శక్యం ప్రమదా నష్టా మృగీషు పరిమార్గితుమ్ ॥44॥
తదిదం మార్గితం తావచ్ఛుద్ధేన మనసా మయా ।
రావణాన్తఃపురం సర్వం దృశ్యతే న చ జానకీ ॥45॥
దేవగన్ధర్వకన్యాశ్చ నాగకన్యాశ్చ వీర్యవాన్ ।
అవేక్షమాణో హనుమాన్నైవాపశ్యత జానకీమ్ ॥46॥
తామపశ్యన్కపిస్తత్ర పశ్యంశ్చాన్యా వరస్త్రియః।
అపక్రమ్య తదా వీరః ప్రస్థాతుముపచక్రమే ॥47॥
స భూయః సర్వతః శ్రీమాన్ మారుతిర్యత్నమాశ్రితః।
ఆపానభూమిముత్సృజ్య తాం విచేతుం ప్రచక్రమే ॥48॥
ఇత్యార్షే శ్రీమద్్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే సున్దరకాణ్డే ఏకాదశః సర్గః