అథ త్రయోదశః సర్గః
విమానాత్తు స సఙ్క్రమ్య ప్రాకారం హరియూథపః।
హనూమాన్వేగవానాసీద్యథా విద్యుద్ ఘనాన్తరే ॥1॥
సమ్పరిక్రమ్య హనుమాన్రావణస్య నివేశనాన్ ।
అదృష్ట్వా జానకీం సీతామబ్రవీద్వచనం కపిః॥2॥
భూయిష్ఠం లోలితా లఙ్కా రామస్య చరతా ప్రియమ్ ।
న హి పశ్యామి వైదేహీం సీతాం సర్వాఙ్గశోభనామ్ ॥3॥
పల్వలాని తటాకాని సరాంసి సరితస్తథా ।
నద్యోఽనూపవనాన్తాశ్చ దుర్గాశ్చ ధరణీధరాః॥4॥
లోలితా వసుధా సర్వా న చ పశ్యామి జానకీమ్ ।
ఇహ సమ్పాతినా సీతా రావణస్య నివేశనే ॥5॥
ఆఖ్యాతా గృధ్రరాజేన న చ సా దృశ్యతే న కిమ్ ।
కిం ను సీతాథ వైదేహీ మైథిలీ జనకాత్మజా ।
ఉపతిష్ఠేత వివశా రావణేన హృతా బలాత్ ॥6॥
క్షిప్రముత్పతతో మన్యే సీతామాదాయ రక్షసః।
బిభ్యతో రామబాణానామన్తరా పతితా భవేత్ ॥7॥
అథవా హ్రియమాణాయాః పథి సిద్ధనిషేవితే ।
మన్యే పతితమార్యాయా హృదయం ప్రేక్ష్య సాగరమ్ ॥8॥
రావణస్యోరువేగేన భుజాభ్యాం పీడితేన చ ।
తయా మన్యే విశాలాక్ష్యా త్యక్తం జీవితమార్యయా ॥9॥
ఉపర్యుపరి సా నూనం సాగరం క్రమతస్తదా ।
విచేష్టమానా పతితా సముద్రే జనకాత్మజా ॥10॥
ఆహో క్షుద్రేణ చానేన రక్షన్తీ శీలమాత్మనః।
అబన్ధుర్భక్షితా సీతా రావణేన తపస్వినీ ॥11॥
అథ వా రాక్షసేన్ద్రస్య పత్నీభిరసితేక్షణా ।
అదుష్టా దుష్టభావాభిర్భక్షితా సా భవిష్యతి ॥12॥
సమ్పూర్ణచన్ద్రప్రతిమం పద్మపత్రనిభేక్షణమ్ ।
రామస్య ధ్యాయతీ వక్త్రం పఞ్చత్వం కృపణా గతా ॥13॥
హా రామ లక్ష్మణేత్యేవం హాయోధ్యే చేతి మైథిలీ ।
విలప్య బహు వైదేహీ న్యస్తదేహా భవిష్యతి ॥14॥
అథవా నిహితా మన్యే రావణస్య నివేశనే ।
భృశం లాలప్యతే బాలా పఞ్జరస్థేవ సారికా ॥15॥
జనకస్య కులే జాతా రామపత్నీ సుమధ్యమా ।
కథముత్పలపత్రాక్షీ రావణస్య వశం వ్రజేత్ ॥16॥
వినష్టా వా ప్రణష్టా వా మృతా వా జనకాత్మజా ।
రామస్య ప్రియభార్యస్య న నివేదయితుం క్షమమ్ ॥17॥
నివేద్యమానే దోషః స్యాద్దోషః స్యాదనివేదనే ।
కథం ను ఖలు కర్తవ్యం విషమం ప్రతిభాతి మే ॥18॥
అస్మిన్నేవఙ్గతే కార్యే ప్రాప్తకాలం క్షమం చ కిమ్ ।
భవేదితి మతిం భూయో హనుమాన్ప్రవిచారయన్ ॥19॥
యది సీతామదృష్ట్వాహం వానరేన్ద్రపురీమితః।
గమిష్యామి తతః కో మే పురుషార్థో భవిష్యతి ॥20॥
మమేదం లఙ్ఘనం వ్యర్థం సాగరస్య భవిష్యతి ।
ప్రవేశశ్చైవ లఙ్కాయాం రాక్షసానాం చ దర్శనమ్ ॥21॥
కిం వా వక్ష్యతి సుగ్రీవో హరయో వాపి సఙ్గతాః।
కిష్కిన్ధామనుసమ్ప్రాప్తం తౌ వా దశరథాత్మజౌ ॥22॥
గత్వా తు యది కాకుత్స్థం వక్ష్యామి పరుషం వచః।
న దృష్టేతి మయా సీతా తతస్త్యక్ష్యతి జీవితమ్ ॥23॥
పరుషం దారుణం తీక్ష్ణం క్రూరమిన్ద్రియతాపనమ్ ।
సీతానిమిత్తం దుర్వాక్యం శ్రుత్వా స న భవిష్యతి ॥24॥
తం తు కృచ్ఛ్రగతం దృష్ట్వా పఞ్చత్వగతమానసం ।
భృశానురక్తమేధావీ న భవిష్యతి లక్ష్మణః॥25॥
వినష్టౌ భ్రాతరౌ శ్రుత్వా భరతోఽపి మరిష్యతి ।
భరతం చ మృతం దృష్ట్వా శత్రుఘ్నో న భవిష్యతి ॥26॥
పుత్రాన్ మృతాన్ సమీక్ష్యాథ న భవిష్యన్తి మాతరః।
కౌసల్యా చ సుమిత్రా చ కైకేయీ చ న సంశయః॥27॥
కృతజ్ఞః సత్యసన్ధశ్చ సుగ్రీవః ప్లవగాధిపః।
రామం తథాగతం దృష్ట్వా తతస్త్యక్ష్యతి జీవితమ్ ॥28॥
దుర్మనా వ్యథితా దీనా నిరానన్దా తపస్వినీ ।
పీడితా భర్తృశోకేన రుమా త్యక్ష్యతి జీవితమ్ ॥29॥
వాలిజేన తు దుఃఖేన పీడితా శోకకర్శితా ।
పఞ్చత్వమాగతా రాజ్ఞీ తారాపి న భవిష్యతి ॥30॥
మాతాపిత్రోర్వినాశేన సుగ్రీవ వ్యసనేన చ ।
కుమారోఽప్యఙ్గదః తస్మాద్ విజహిష్యతి జీవితమ్ ॥31॥
భర్తృజేన తు దుఃఖేన అభిభూతా వనౌకసః।
శిరాంస్యభిహనిష్యన్తి తలైర్ముష్టిభిరేవ చ ॥32॥
సాన్త్వేనానుప్రదానేన మానేన చ యశస్వినా ।
లాలితాః కపినాథేన ప్రాణాంస్త్యక్ష్యన్తి వానరాః॥33॥
న వనేషు న శైలేషు న నిరోధేషు వా పునః।
క్రీడామనుభవిష్యన్తి సమేత్య కపికుఞ్జరాః॥34॥
సపుత్రదారాః సామాత్యా భర్తృవ్యసనపీడితాః।
శైలాగ్రేభ్యః పతిష్యన్తి సమేషు విషమేషు చ ॥35॥
విషముద్బన్ధనం వాపి ప్రవేశం జ్వలనస్య వా ।
ఉపవాసమథో శస్త్రం ప్రచరిష్యన్తి వానరాః॥36॥
ఘోరమారోదనం మన్యే గతే మయి భవిష్యతి ।
ఇక్ష్వాకుకులనాశశ్చ నాశశ్చైవ వనౌకసామ్ ॥37॥
సోఽహం నైవ గమిష్యామి కిష్కిన్ధాం నగరీమితః।
న హి శక్ష్యామ్యహం ద్రష్టుం సుగ్రీవం మైథిలీం వినా ॥38॥
మయ్యగచ్ఛతి చేహస్థే ధర్మాత్మానౌ మహారథౌ ।
ఆశయా తౌ ధరిష్యేతే వానరాశ్చ తరస్వినః॥39॥
హస్తాదానో ముఖాదానో నియతో వృక్షమూలికః।
వానప్రస్థో భవిష్యామి హ్యదృష్ట్వా జనకాత్మజామ్ ॥40॥
సాగరానూపజే దేశే బహుమూలఫలోదకే ।
చితిం కృత్వా ప్రవేక్ష్యామి సమిద్ధమరణీసుతమ్ ॥41॥
ఉపవిష్టస్య వా సమ్యగ్లిఙ్గినం సాధయిష్యతః।
శరీరం భక్షయిష్యన్తి వాయసాః శ్వాపదాని చ ॥42॥
ఇదమప్యృషిభిర్దృష్టం నిర్యాణమితి మే మతిః।
సమ్యగాపః ప్రవేక్ష్యామి న చేత్పశ్యామి జానకీమ్ ॥43॥
సుజాతమూలా సుభగా కీర్తిమాలా యశస్వినీ ।
ప్రభగ్నా చిరరాత్రాయ మమ సీతామపశ్యతః॥44॥
తాపసో వా భవిష్యామి నియతో వృక్షమూలికః।
నేతః ప్రతిగమిష్యామి తామదృష్ట్వాసితేక్షణామ్ ॥45॥
యది తు ప్రతిగచ్ఛామి సీతామనధిగమ్య తామ్ ।
అఙ్గదః సహితః సర్వైర్వానరైర్న భవిష్యతి ॥46॥
వినాశే బహవో దోషా జీవన్ప్రాప్నోతి భద్రకమ్ ।
తస్మాత్ప్రాణాన్ధరిష్యామి ధ్రువో జీవతి సఙ్గమః॥47॥
ఏవం బహువిధం దుఃఖం మనసా ధారయన్ బహు ।
నాధ్యగచ్ఛత్తదా పారం శోకస్య కపికుఞ్జరః॥48॥
తతో విక్రమమాసాద్య ధైర్యవాన్ కపికుఞ్జరః।
రావణం వా వధిష్యామి దశగ్రీవం మహాబలమ్ ।
కామమస్తు హృతా సీతా ప్రత్యాచీర్ణం భవిష్యతి ॥49॥
అథవైనం సముత్క్షిప్య ఉపర్యుపరి సాగరమ్ ।
రామాయోపహరిష్యామి పశుం పశుపతేరివ ॥50॥
ఇతి చిన్తా సమాపన్నః సీతామనధిగమ్య తామ్ ।
ధ్యానశోకపరీతాత్మా చిన్తయామాస వానరః॥51॥
యావత్సీతాం న పశ్యామి రామపత్నీం యశస్వినీమ్ ।
తావదేతాం పురీం లఙ్కాం విచినోమి పునః పునః॥52॥
సమ్పాతి వచనాచ్చాపి రామం యద్యానయామ్యహమ్ ।
అపశ్యన్రాఘవో భార్యాం నిర్దహేత్సర్వవానరాన్ ॥53॥
ఇహైవ నియతాహారో వత్స్యామి నియతేన్ద్రియః।
న మత్కృతే వినశ్యేయుః సర్వే తే నరవానరాః॥54॥
అశోకవనికా చాపి మహతీయం మహాద్రుమా ।
ఇమామధిగమిష్యామి నహీయం విచితా మయా ॥55॥
వసూన్ రుద్రాంస్తథాఽఽదిత్యానశ్వినౌ మరుతోఽపి చ ।
నమస్కృత్వా గమిష్యామి రక్షసాం శోకవర్ధనః॥56॥
జిత్వా తు రాక్షసాన్దేవీమిక్ష్వాకుకులనన్దినీమ్ ।
సమ్ప్రదాస్యామి రామాయ సిద్ధీమివ తపస్వినే ॥57॥
స ముహూర్తమివ ధ్యాత్వా చిన్తావిగ్రథితేన్ద్రియః।
ఉదతిష్ఠన్మహాబాహుర్హనూమాన్మారుతాత్మజః॥58॥
నమోఽస్తు రామాయ సలక్ష్మణాయ
	దేవ్యై చ తస్యై జనకాత్మజాయై ।
నమోఽస్తు రుద్రేన్ద్రయమానిలేభ్యో
	నమోఽస్తు చన్ద్రార్కమరుద్గణేభ్యః॥59॥
స తేభ్యస్తు నమస్కృత్వా సుగ్రీవాయ చ మారుతిః।
దిశః సర్వాః సమాలోక్య సోఽశోకవనికాం ప్రతి ॥60॥
స గత్వా మనసా పూర్వమశోకవనికాం శుభామ్ ।
ఉత్తరం చిన్తయామాస వానరో మారుతాత్మజః॥61॥
ధ్రువం తు రక్షోబహులా భవిష్యతి వనాకులా ।
అశోకవనికా పుణ్యా సర్వసంస్కారసంస్కృతా ॥62॥
రక్షిణశ్చాత్ర విహితా నూనం రక్షన్తి పాదపాన్ ।
భగవానపి విశ్వాత్మా నాతిక్షోభం ప్రవాయతి ॥63॥
సఙ్క్షిప్తోఽయం మయాఽఽత్మా చ రామార్థే రావణస్య చ ।
సిద్ధిం దిశన్తు మే సర్వే దేవాః సర్షిగణాస్త్విహ ॥64॥
బ్రహ్మా స్వయమ్భూర్భగవాన్దేవాశ్చైవ తపస్వినః।
సిద్ధిమగ్నిశ్చ వాయుశ్చ పురుహూతశ్చ వజ్రభృత్ ॥65॥
వరుణః పాశహస్తశ్చ సోమాదిత్యౌ తథైవ చ ।
అశ్వినౌ చ మహాత్మానౌ మరుతః సర్వ ఏవ చ ॥66॥
సిద్ధిం సర్వాణి భూతాని భూతానాం చైవ యః ప్రభుః।
దాస్యన్తి మమ యే చాన్యేఽప్యదృష్టాః పథి గోచరాః॥67॥
తదున్నసం పాణ్డురదన్తమవ్రణం
	శుచిస్మితం పద్మపలాశలోచనమ్ ।
ద్రక్ష్యే తదార్యావదనం కదాన్వహం
	ప్రసన్నతారాధిపతుల్యవర్చసమ్ ॥68॥
క్షుద్రేణ హీనేన నృశంసమూర్తినా
	సుదారుణాలఙ్కృతవేషధారిణా ।
బలాభిభూతా హ్యబలా తపస్వినీ
	కథం ను మే దృష్టిపథేఽద్య సా భవేత్ ॥69॥
ఇత్యార్షే శ్రీమద్్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే సున్దరకాణ్డే త్రయోదశః సర్గః