అథ పఞ్చదశః సర్గః
స వీక్షమాణస్తత్రస్థో మార్గమాణశ్చ మైథిలీమ్ ।
అవేక్షమాణశ్చ మహీం సర్వాం తామన్వవైక్షత ॥1॥
సన్తానకలతాభిశ్చ పాదపైరుపశోభితామ్ ।
దివ్యగన్ధరసోపేతాం సర్వతః సమలఙ్కృతామ్ ॥2॥
తాం స నన్దనసఙ్కాశాం మృగపక్షిభిరావృతామ్ ।
హర్మ్యప్రాసాదసమ్బాధాం కోకిలాకులనిఃస్వనామ్ ॥3॥
కాఞ్చనోత్పలపద్మాభిర్వాపీభిరుపశోభితామ్ ।
బహ్వాసనకుథోపేతాం బహుభూమిగృహాయుతామ్ ॥4॥
సర్వర్తుకుసుమై రమ్యైః ఫలవద్భిశ్చ పాదపైః।
పుష్పితానామశోకానాం శ్రియా సూర్యోదయప్రభామ్ ॥5॥
ప్రదీప్తామివ తత్రస్థో మారుతిః సముదైక్షత ।
నిష్పత్రశాఖాం విహగైః క్రియమాణామివాసకృత్ ॥6॥
వినిష్పతద్భిః శతశశ్చిత్రైః పుష్పావతంసకైః।
సమూలపుష్పరచితైరశోకైః శోకనాశనైః॥7॥
పుష్పభారాతిభారైశ్చ స్పృశద్భిరివ మేదినీమ్ ।
కర్ణికారైః కుసుమితైః కింశుకైశ్చ సుపుష్పితైః॥8॥
స దేశః ప్రభయా తేషాం ప్రదీప్త ఇవ సర్వతః।
పుంనాగాః సప్తపర్ణాశ్చ చమ్పకోద్దాలకాస్తథా ॥9॥
వివృద్ధమూలా బహవః శోభన్తే స్మ సుపుష్పితాః।
శాతకుమ్భనిభాః కేచిత్కేచిదగ్నిశిఖప్రభాః॥10॥
నీలాఞ్జననిభాః కేచిత్తత్రాశోకాః సహస్రశః।
నన్దనం విబుధోద్యానం చిత్రం చైత్రరథం యథా ॥11॥
అతివృత్తమివాచిన్త్యం దివ్యం రమ్యశ్రియాయుతమ్ ।
ద్వితీయమివ చాకాశం పుష్పజ్యోతిర్గణాయుతమ్ ॥12॥
పుష్పరత్నశతైశ్చిత్రం పఞ్చమం సాగరం యథా ।
సర్వర్తుపుష్పైర్నిచితం పాదపైర్మధుగన్ధిభిః॥13॥
నానానినాదైరుద్యానం రమ్యం మృగగణద్విజైః।
అనేకగన్ధప్రవహం పుణ్యగన్ధం మనోహరమ్ ॥14॥
శైలేన్ద్రమివ గన్ధాఢ్యం ద్వితీయం గన్ధమాదనమ్ ।
అశోకవనికాయాం తు తస్యాం వానరపుఙ్గవః॥15॥
స దదర్శావిదూరస్థం చైత్యప్రాసాదమూర్జితమ్ ।
మధ్యే స్తమ్భసహస్రేణ స్థితం కైలాసపాణ్డురమ్ ॥16॥
ప్రవాలకృతసోపానం తప్తకాఞ్చనవేదికమ్ ।
ముష్ణన్తమివ చక్షూంషి ద్యోతమానమివ శ్రియా ॥17॥
నిర్మలం ప్రాంశుభావత్వాదుల్లిఖన్తమివామ్బరమ్ ।
తతో మలినసంవీతాం రాక్షసీభిః సమావృతామ్ ॥18॥
ఉపవాసకృశాం దీనాం నిఃశ్వసన్తీం పునః పునః।
దదర్శ శుక్లపక్షాదౌ చన్ద్రరేఖామివామలామ్ ॥19॥
మన్దప్రఖ్యాయమానేన రూపేణ రుచిరప్రభామ్ ।
పినద్ధాం ధూమజాలేన శిఖామివ విభావసోః॥20॥
పీతేనైకేన సంవీతాం క్లిష్టేనోత్తమవాససా ।
సపఙ్కామనలఙ్కారాం విపద్మామివ పద్మినీమ్ ॥21॥
పీడితాం దుఃఖసన్తప్తాం పరిక్షీణాం తపస్వినీమ్ ।
గ్రహేణాఙ్గారకేణేవ పీడితామివ రోహిణీమ్ ॥22॥
అశ్రుపూర్ణముఖీం దీనాం కృశామనశనేన చ ।
శోకధ్యానపరాం దీనాం నిత్యం దుఃఖపరాయణామ్ ॥23॥
ప్రియం జనమపశ్యన్తీం పశ్యన్తీం రాక్షసీగణమ్ ।
స్వగణేన మృగీం హీనాం శ్వగణేనావృతామివ ॥24॥
నీలనాగాభయా వేణ్యా జఘనం గతయైకయా ।
నీలయా నీరదాపాయే వనరాజ్యా మహీమివ ॥25॥
సుఖార్హాం దుఃఖసన్తప్తాం వ్యసనానామకోవిదామ్ ।
తాం విలోక్య విశాలాక్షీమధికం మలినాం కృశామ్ ॥26॥
తర్కయామాస సీతేతి కారణైరుపపాదిభిః।
హ్రియమాణా తదా తేన రక్షసా కామరూపిణా ॥27॥
యథారూపా హి దృష్టా సా తథారూపేయమఙ్గనా ।
పూర్ణచన్ద్రాననాం సుభ్రూం చారువృత్తపయోధరామ్ ॥28॥
కుర్వతీం ప్రభయా దేవీం సర్వా వితిమిరా దిశః।
తాం నీలకణ్ఠీం బిమ్బోష్ఠీం సుమధ్యాం సుప్రతిష్ఠితామ్ ॥29॥
సీతాం పద్మపలాశాక్షీం మన్మథస్య రతిం యథా ।
ఇష్టాం సర్వస్య జగతః పూర్ణచన్ద్రప్రభామివ ॥30॥
భూమౌ సుతనుమాసీనాం నియతామివ తాపసీమ్ ।
నిఃశ్వాసబహులాం భీరుం భుజగేన్ద్రవధూమివ ॥31॥
శోకజాలేన మహతా వితతేన న రాజతీమ్ ।
సంసక్తాం ధూమజాలేన శిఖామివ విభావసోః॥32॥
తాం స్మృతీమివ సన్దిగ్ధామృద్ధిం నిపతితామివ ।
విహతామివ చ శ్రద్ధామాశాం ప్రతిహతామివ ॥33॥
సోపసర్గాం యథా సిద్ధిం బుద్ధిం సకలుషామివ ।
అభూతేనాపవాదేన కీర్తిం నిపతితామివ ॥34॥
రామోపరోధవ్యథితాం రక్షోగణనిపీడితామ్ ।
అబలాం మృగశావాక్షీం వీక్షమాణాం తతస్తతః॥35॥
బాష్పామ్బుపరిపూర్ణేన కృష్ణవక్రాక్షిపక్ష్మణా ।
వదనేనాప్రసన్నేన నిఃశ్వసన్తీం పునః పునః॥36॥
మలపఙ్కధరాం దీనాం మణ్డనార్హామమణ్డితామ్ ।
ప్రభాం నక్షత్రరాజస్య కాలమేఘైరివావృతామ్ ॥37॥
తస్య సన్దిదిహే బుద్ధిస్తథా సీతాం నిరీక్ష్య చ ।
ఆమ్నాయానామయోగేన విద్యాం ప్రశిథిలామివ ॥38॥
దుఃఖేన బుబుధే సీతాం హనుమాననలఙ్కృతామ్ ।
సంస్కారేణ యథా హీనాం వాచమర్థాన్తరం గతామ్ ॥39॥
తాం సమీక్ష్య విశాలాక్షీం రాజపుత్రీమనిన్దితామ్ ।
తర్కయామాస సీతేతి కారణైరుపపాదయన్ ॥40॥
వైదేహ్యా యాని చాఙ్గేషు తదా రామోఽన్వకీర్తయత్ ।
తాన్యాభరణజాలాని గాత్రశోభీన్యలక్షయత్ ॥41॥
సుకృతౌ కర్ణవేష్టౌ చ శ్వదంష్ట్రౌ చ సుసంస్థితౌ ।
మణివిద్రుమచిత్రాణి హస్తేష్వాభరణాని చ ॥42॥
శ్యామాని చిరయుక్తత్వాత్తథా సంస్థానవన్తి చ ।
తాన్యేవైతాని మన్యేఽహం యాని రామోఽవ్నకీర్తయత్ ॥43॥
తత్ర యాన్యవహీనాని తాన్యహం నోపలక్షయే ।
యాన్యస్యా నావహీనాని తానీమాని న సంశయః॥44॥
పీతం కనకపట్టాభం స్రస్తం తద్వసనం శుభమ్ ।
ఉత్తరీయం నగాసక్తం తదా దృష్టం ప్లవఙ్గమైః॥45॥
భూషణాని చ ముఖ్యాని దృష్టాని ధరణీతలే ।
అనయైవాపవిద్ధాని స్వనవన్తి మహాన్తి చ ॥46॥
ఇదం చిరగృహీతత్వాద్వసనం క్లిష్టవత్తరమ్ ।
తథాప్యనూనం తద్వర్ణం తథా శ్రీమద్యథేతరత్ ॥47॥
ఇయం కనకవర్ణాఙ్గీ రామస్య మహిషీ ప్రియా ।
ప్రణష్టాపి సతీ యస్య మనసో న ప్రణశ్యతి ॥48॥
ఇయం సా యత్కృతే రామశ్చతుర్భిరిహ తప్యతే ।
కారుణ్యేనానృశంస్యేన శోకేన మదనేన చ ॥49॥
స్త్రీ ప్రణష్టేతి కారుణ్యాదాశ్రితేత్యానృశంస్యతః।
పత్నీ నష్టేతి శోకేన ప్రియేతి మదనేన చ ॥50॥
అస్యా దేవ్యా యథారూపమఙ్గప్రత్యఙ్గసౌష్ఠవమ్ ।
రామస్య చ యథారూపం తస్యేయమసితేక్షణా ॥51॥
అస్యా దేవ్యా మనస్తస్మింస్తస్య చాస్యాం ప్రతిష్ఠితమ్ ।
తేనేయం స చ ధర్మాత్మా ముహూర్తమపి జీవతి ॥52॥
దుష్కరం కృతవాన్ రామో హీనో యదనయా ప్రభుః।
ధారయత్యాత్మనో దేహం న శోకేనావసీదతి ॥53॥
ఏవం సీతాం తదా దృష్ట్వా హృష్టః పవనసన్భవః।
జగామ మనసా రామం ప్రశశంస చ తం ప్రభుమ్ ॥54॥
ఇత్యార్షే శ్రీమద్్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే సున్దరకాణ్డే పఞ్చదశః సర్గః