అథ షడ్వింశః సర్గః
ప్రసక్తాశ్రుముఖీ త్వేవం బ్రువతీ జనకాత్మజా ।
అధోగతముఖీ బాలా విలప్తుముపచక్రమే ॥1॥
ఉన్మత్తేవ ప్రమత్తేవ భ్రాన్తచిత్తేవ శోచతీ ।
ఉపావృత్తా కిశోరీవ విచేష్టన్తీ మహీతలే ॥2॥
రాఘవస్య ప్రమత్తస్య రక్షసా కామరూపిణా ।
రావణేన ప్రమథ్యాహమానీతా క్రోశతీ బలాత్ ॥3॥
రాక్షసీవశమాపన్నా భర్త్స్యమానా చ దారుణమ్ ।
చిన్తయన్తీ సుదుఃఖార్తా నాహం జీవితుముత్సహే ॥4॥
నహి మే జీవితేనార్థో నైవార్థైర్న చ భూషణైః।
వసన్త్యా రాక్షసీమధ్యే వినా రామం మహారథమ్ ॥5॥
అశ్మసారమిదం నూనమథవాప్యజరామరమ్ ।
హృదయం మమ యేనేదం న దుఃఖేన విశీర్యతే ॥6॥
ధిఙ్మామనార్యామసతీం యాహం తేన వినా కృతా ।
ముహూర్తమపి జీవామి జీవితం పాపజీవికా ॥7॥
చరణేనాపి సవ్యేన న స్పృశేయం నిశాచరమ్ ।
రావణం కిం పునరహం కామయేయం విగర్హితమ్ ॥8॥
ప్రత్యాఖ్యానం న జానాతి నాత్మానం నాత్మనః కులమ్ ।
యో నృశంసస్వభావేన మాం ప్రార్థయితుమిచ్ఛతి ॥9॥
ఛిన్నా భిన్నా ప్రభిన్నా వా దీప్తా వాగ్నౌ ప్రదీపితా ।
రావణం నోపతిష్ఠేయం కిం ప్రలాపేన వశ్చిరమ్ ॥10॥
ఖ్యాతః ప్రాజ్ఞః కృతజ్ఞశ్చ సానుక్రోశశ్చ రాఘవః।
సద్వృత్తో నిరనుక్రోశః శఙ్కే మద్భాగ్యసఙ్క్షయాత్ ॥11॥
రాక్షసానాం జనస్థానే సహస్రాణి చతుర్దశ ।
ఏకేనైవ నిరస్తాని స మాం కిం నాభిపద్యతే ॥12॥
నిరుద్ధా రావణేనాహమల్పవీర్యేణ రక్షసా ।
సమర్థః ఖలు మే భర్తా రావణం హన్తుమాహవే ॥13॥
విరాధో దణ్డకారణ్యే యేన రాక్షసపుఙ్గవః।
రణే రామేణ నిహతః స మాం కిం నాభిపద్యతే ॥14॥
కామం మధ్యే సముద్రస్య లఙ్కేయం దుష్ప్రధర్షణా ।
న తు రాఘవబాణానాం గతిరోధో భవిష్యతి ॥15॥
కిం ను తత్కారణం యేన రామో దృఢపరాక్రమః।
రక్షసాపహృతాం భార్యామిష్టాం యో నాభిపద్యతే ॥16॥
ఇహస్థాం మాం న జానీతే శఙ్కే లక్ష్మణపూర్వజః।
జానన్నపి స తేజస్వీ ధర్షణాం మర్షయిష్యతి ॥17॥
హృతేతి మాం యోఽధిగత్య రాఘవాయ నివేదయేత్ ।
గృధ్రరాజోఽపి స రణే రావణేన నిపాతితః॥18॥
కృతం కర్మ మహత్తేన మాం తథాభ్యవపద్యతా ।
తిష్ఠతా రావణవధే వృద్ధేనాపి జటాయుషా ॥19॥
యది మామిహ జానీయాద్వర్తమానాం హి రాఘవః।
అద్య బాణైరభిక్రుద్ధః కుర్యాల్లోకమరాక్షసమ్ ॥20॥
నిర్దహేచ్చ పురీం లఙ్కాం నిర్దహేచ్చ మహోదధిమ్ ।
రావణస్య చ నీచస్య కీర్తిం నామ చ నాశయేత్ ॥21॥
తతో నిహతనాథానాం రాక్షసీనాం గృహే గృహే ।
యథాహమేవం రుదతీ తథా భూయో న సంశయః॥22॥
అన్విష్య రక్షసాం లఙ్కాం కుర్యాద్రామః సలక్ష్మణః।
నహి తాభ్యాం రిపుర్దృష్టో ముహూర్తమపి జీవతి ॥23॥
చితాధూమాకులపథా గృధ్రమణ్డలమణ్డితా ।
అచిరేణైవ కాలేన శ్మశానసదృశీ భవేత్ ॥24॥
అచిరేణైవ కాలేన ప్రాప్స్యామ్యేనం మనోరథమ్ ।
దుష్ప్రస్థానోఽయమాభాతి సర్వేషాం వో విపర్యయః॥25॥
యాదృశాని తు దృశ్యన్తే లఙ్కాయామశుభాని తు ।
అచిరేణైవ కాలేన భవిష్యతి హతప్రభా ॥26॥
నూనం లఙ్కా హతే పాపే రావణే రాక్షసాధిపే ।
శోషమేష్యతి దుర్ధర్షా ప్రమదా విధవా యథా ॥27॥
పుణ్యోత్సవసమృద్ధా చ నష్టభర్త్రీ సరాక్షసా ।
భవిష్యతి పురీ లఙ్కా నష్టభర్త్రీ యథాఙ్గనా ॥28॥
నూనం రాక్షసకన్యానాం రుదతీనాం గృహే గృహే ।
శ్రోష్యామి నచిరాదేవ దుఃఖార్తానామిహ ధ్వనిమ్ ॥29॥
సాన్ధకారా హతద్యోతా హతరాక్షసపుఙ్గవా ।
భవిష్యతి పురీ లఙ్కా నిర్దగ్ధా రామసాయకైః॥30॥
యది నామ స శూరో మాం రామో రక్తాన్తలోచనః।
జానీయాద్వర్తమానాం యాం రాక్షసస్య నివేశనే ॥31॥
అనేన తు నృశంసేన రావణేనాధమేన మే ।
సమయో యస్తు నిర్దిష్టస్తస్య కాలోఽయమాగతః॥32॥
స చ మే విహితో మృత్యురస్మిన్ దుష్టేన వర్తతే ।
అకార్యం యే న జానన్తి నైరృతాః పాపకారిణః॥33॥
అధర్మాత్తు మహోత్పాతో భవిష్యతి హి సామ్ప్రతమ్ ।
నైతే ధర్మం విజానన్తి రాక్షసాః పిశితాశనాః॥34॥
ధ్రువం మాం ప్రాతరాశార్థం రాక్షసః కల్పయిష్యతి ।
సాహం కథం కరిష్యామి తం వినా ప్రియదర్శనమ్ ॥35॥
రామం రక్తాన్తనయనమపశ్యన్తీ సుదుఃఖితా ।
క్షిప్రం వైవస్వతం దేవం పశ్యేయం పతినా వినా ॥36॥
నాజానాజ్జీవతీం రామః స మాం భరతపూర్వజః।
జానన్తౌ తు న కుర్యాతాం నోర్వ్యాం హి పరిమార్గణమ్ ॥37॥
నూనం మమైవ శోకేన స వీరో లక్ష్మణాగ్రజః।
దేవలోకమితో యాతస్త్యక్త్వా దేహం మహీతలే ॥38॥
ధన్యా దేవాః సగన్ధర్వాః సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః।
మమ పశ్యన్తి యే వీరం రామం రాజీవలోచనమ్ ॥39॥
అథవా నహి తస్యార్థో ధర్మకామస్య ధీమతః।
మయా రామస్య రాజర్షేర్భార్యయా పరమాత్మనః॥40॥
దృశ్యమానే భవేత్ ప్రీతిః సౌహృదం నాస్త్యదృశ్యతః।
నాశయన్తి కృతఘ్నాస్తు న రామో నాశయిష్యతి ॥41॥
కిం వా మయ్యగుణాః కేచిత్కిం వా భాగ్య క్షయో హి మే ।
యా హి సీతా వరార్హేణ హీనా రామేణ భామినీ ॥42॥
శ్రేయో మే జీవితాన్మర్తుం విహీనాయా మహాత్మనా ।
రామాదక్లిష్టచారిత్రాచ్ఛూరాచ్ఛత్రునిబర్హణాత్ ॥43॥
అథవా న్యస్తశస్త్రౌ తౌ వనే మూలఫలాశనౌ ।
భ్రాతరౌ హి నరశ్రేష్ఠౌ చరన్తౌ వనగోచరౌ ॥44॥
అథవా రాక్షసేన్ద్రేణ రావణేన దురాత్మనా ।
ఛద్మనా ఘాతితౌ శూరౌ భ్రాతరౌ రామలక్ష్మణౌ ॥45॥
సాహమేవంవిధే కాలే మర్తుమిచ్ఛామి సర్వతః।
న చ మే విహితో మృత్యురస్మిన్ దుఃఖేఽతివర్తతి ॥46॥
ధన్యాః ఖలు మహాత్మానో మునయః సత్యసంమతాః।
జితాత్మానో మహాభాగా యేషాం న స్తః ప్రియాప్రియే ॥47॥
ప్రియాన్న సమ్భవేద్దుఃఖమప్రియాదధికం భవేత్ ।
తాభ్యాం హి తే వియుజ్యన్తే నమస్తేషాం మహాత్మనామ్ ॥48॥
సాహం త్యక్తా ప్రియేణైవ రామేణ విదితాత్మనా ।
ప్రాణాంస్త్యక్ష్యామి పాపస్య రావణస్య గతా వశమ్ ॥49॥
ఇత్యార్షే శ్రీమద్్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే సున్దరకాణ్డే షడ్వింశః సర్గః