అథ అష్టాత్రింశః సర్గః
తతః స కపిశార్దూలస్తేన వాక్యేన తోషితః।
సీతామువాచ తచ్ఛ్రుత్వా వాక్యం వాక్యవిశారదః॥1॥
యుక్తరూపం త్వయా దేవి భాషితం శుభదర్శనే ।
సదృశం స్త్రీస్వభావస్య సాధ్వీనాం వినయస్య చ ॥2॥
స్త్రీత్వాన్న త్వం సమర్థాసి సాగరం వ్యతివర్తితుమ్ ।
మామధిష్ఠాయ విస్తీర్ణం శతయోజనమాయతమ్ ॥3॥
ద్వితీయం కారణం యచ్చ బ్రవీషి వినయాన్వితే ।
రామాదన్యస్య నార్హామి సంసర్గమితి జానకి ॥4॥
ఏతత్తే దేవి సదృశం పత్న్యాస్తస్య మహాత్మనః।
కా హ్యన్యా త్వామృతే దేవి బ్రూయాద్వచనమీదృశమ్ ॥5॥
శ్రోష్యతే చైవ కాకుత్స్థః సర్వం నిరవశేషతః।
చేష్టితం యత్త్వయా దేవి భాషితం చ మమాగ్రతః॥6॥
కారణైర్బహుభిర్దేవి రామ ప్రియచికీర్షయా ।
స్నేహప్రస్కన్నమనసా మయైతత్సముదీరితమ్ ॥7॥
లఙ్కాయా దుష్ప్రవేశత్వాద్దుస్తరత్వాన్మహోదధేః।
సామర్థ్యాదాత్మనశ్చైవ మయైతత్సముదీరితమ్ ॥8॥
ఇచ్ఛామి త్వాం సమానేతుమద్యైవ రఘునన్దినా ।
గురుస్నేహేన భక్త్యా చ నాన్యథా తదుదాహృతమ్ ॥9॥
యది నోత్సహతే యాతుం మయా సార్ధమనిన్దితే ।
అభిజ్ఞానం ప్రయచ్ఛ త్వం జానీయాద్రాఘవో హి యత్ ॥10॥
ఏవముక్తా హనుమతా సీతా సురసుతోపమా ।
ఉవాచ వచనం మన్దం బాష్పప్రగ్రథితాక్షరమ్ ॥11॥
ఇదం శ్రేష్ఠమభిజ్ఞానం బ్రూయాస్త్వం తు మమ ప్రియమ్ ।
శైలస్య చిత్రకూటస్య పాదే పూర్వోత్తరే పదే ॥12॥
తాపసాశ్రమవాసిన్యాః ప్రాజ్యమూలఫలోదకే ।
తస్మిన్సిద్ధాశ్రితే దేశే మన్దాకిన్యవిదూరతః॥13॥
తస్యోపవనఖణ్డేషు నానాపుష్పసుగన్ధిషు ।
విహృత్య సలిలే క్లిన్నో మమాఙ్కే సముపావిశః॥14॥
తతో మాంససమాయుక్తో వాయసః పర్యతుణ్డయత్ ।
తమహం లోష్టముద్యమ్య వారయామి స్మ వాయసమ్ ॥15॥
దారయన్స చ మాం కాకస్తత్రైవ పరిలీయతే ।
న చాప్యుపారమన్మాంసాద్భక్షార్థీ బలిభోజనః॥16॥
ఉత్కర్షన్త్యాం చ రశనాం క్రుద్ధాయాం మయి పక్షిణే ।
స్రంసమానే చ వసనే తతో దృష్టా త్వయా హ్యహమ్ ॥17॥
త్వయా విహసితా చాహం క్రుద్ధా సంలజ్జితా తదా ।
భక్ష్య గృద్ధేన కాకేన దారితా త్వాముపాగతా ॥18॥
తతః శ్రాన్తాహముత్సఙ్గమాసీనస్య తవావిశమ్ ।
క్రుధ్యన్తీవ ప్రహృష్టేన త్వయాహం పరిసాన్త్వితా ॥19॥
బాష్పపూర్ణముఖీ మన్దం చక్షుషీ పరిమార్జతీ ।
లక్షితాహం త్వయా నాథ వాయసేన ప్రకోపితా ॥20॥
పరిశ్రమాచ్చ సుప్తా హే రాఘవాఙ్కేఽస్మ్యహం చిరమ్ ।
పర్యాయేణ ప్రసుప్తశ్చ మమాఙ్కే భరతాగ్రజః॥21॥
స తత్ర పునరేవాథ వాయసః సముపాగమత్ ।
తతః సుప్తప్రబుద్ధాం మాం రాఘవాఙ్కాత్ సముత్థితామ్ ।
వాయసః సహసాగమ్య విదదార స్తనాన్తరే ॥22॥
పునః పునరథోత్పత్య విదదార స మాం భృశమ్ ।
తతః సముత్థితో రామో ముక్తైః శోణితబిన్దుభిః॥23॥
స మాం దృష్ట్వా మహాబాహుర్వితున్నాం స్తనయోస్తదా ।
ఆశీవిష ఇవ క్రుద్ధః శ్వసన్ వాక్యమభాషత ॥24॥
కేన తే నాగనాసోరు విక్షతం వై స్తనాన్తరమ్ ।
కః క్రీడతి సరోషేణ పఞ్చవక్త్రేణ భోగినా ॥25॥
వీక్షమాణస్తతస్తం వై వాయసం సమవైక్షత ।
నఖైః సరుధిరైస్తీక్ష్ణైర్మామేవాభిముఖం స్థితమ్ ॥26॥
పుత్రః కిల స శక్రస్య వాయసః పతతాం వరః।
ధరాన్తరం గతః శీఘ్రం పవనస్య గతౌ సమః॥27॥
తతస్తస్మిన్మహాబాహుః కోపసంవర్తితేక్షణః।
వాయసే కృతవాన్క్రూరాం మతిం మతిమతాం వరః॥28॥
స దర్భసంస్తరాద్గృహ్య బ్రహ్మణోఽస్త్రేణ యోజయేత్ ।
స దీప్త ఇవ కాలాగ్నిర్జజ్వాలాభిముఖో ద్విజమ్ ॥29॥
స తం ప్రదీప్తం చిక్షేప దర్భం తం వాయసం ప్రతి ।
తతస్తు వాయసం దర్భః సోఽమ్బరేఽనుజగామ హ ॥30॥
అనుసృష్టస్తదా కాకో జగామ వివిధాం గతిమ్ ।
త్రాణకామ ఇమం లోకం సర్వం వై విచచార హ ॥31॥
స పిత్రా చ పరిత్యక్తః సర్వైశ్చ పరమర్షిభిః।
త్రీఀల్లోకాన్సమ్పరిక్రమ్య తమేవ శరణం గతః॥32॥
స తం నిపతితం భూమౌ శరణ్యః శరణాగతమ్ ।
వధార్హమపి కాకుత్స్థః కృపయా పర్యపాలయత్ ॥33॥
పరిద్యూనం వివర్ణం చ పతమానం తమబ్రవీత్ ।
మోఘంమస్త్రం న శక్యం తు బ్రాహ్మం కర్తుం తదుచ్యతామ్ ॥34॥
తతస్తస్యాక్షి కాకస్య హినస్తి స్మ స దక్షిణమ్ ।
దత్త్వా తు దక్షిణం నేత్రం ప్రాణేభ్యః పరిరక్షితః॥35॥
స రామాయ నమస్కృత్వా రాజ్ఞే దశరథాయ చ ।
విసృష్టస్తేన వీరేణ ప్రతిపేదే స్వమాలయమ్ ॥36॥
మత్కృతే కాకమాత్రేఽపి బ్రహ్మాస్త్రం సముదీరితమ్ ।
కస్మాద్యో మాహరత్త్వత్తః క్షమసే తం మహీపతే ॥37॥
స కురుష్వ మహోత్సాహాం కృపాం మయి నరర్షభ ।
త్వయా నాథవతీ నాథ హ్యనాథా ఇవ దృశ్యతే ॥38॥
ఆనృశంస్యం పరో ధర్మస్త్వత్త ఏవ మయా శ్రుతమ్ ।
జానామి త్వాం మహావీర్యం మహోత్సాహం మహాబలమ్ ॥39॥
అపారపారమక్షోభ్యం గామ్భీర్యాత్సాగరోపమమ్ ।
భర్తారం ససముద్రాయా ధరణ్యా వాసవోపమమ్ ॥40॥
ఏవమస్త్రవిదాం శ్రేష్ఠో బలవాన్ సత్త్వవానపి ।
కిమర్థమస్త్రం రక్షఃసు న యోజయసి రాఘవ ॥41॥
న నాగా నాపి గన్ధర్వా న సురా న మరుద్గణాః।
రామస్య సమరే వేగం శక్తాః ప్రతిసమీహితుమ్ ॥42॥
తస్య వీర్యవతః కశ్చిద్యద్యస్తి మయి సమ్భ్రమః।
కిమర్థం న శరైస్తీక్ష్ణైః క్షయం నయతి రాక్షసాన్ ॥43॥
భ్రాతురాదేశమాదాయ లక్ష్మణో వా పరన్తపః।
కస్య హేతోర్న మాం వీరః పరిత్రాతి మహాబలః॥44॥
యది తౌ పురుషవ్యాఘ్రౌ వాయ్విన్ద్రసమతేజసౌ ।
సురాణామపి దుర్ధర్షౌ కిమర్థం మాముపేక్షతః॥45॥
మమైవ దుష్కృతం కిఞ్చిన్మహదస్తి న సంశయః।
సమర్థావపి తౌ యన్మాం నావేక్షేతే పరన్తపౌ ॥46॥
వైదేహ్యా వచనం శ్రుత్వా కరుణం సాశ్రుభాషితమ్ ।
అథాబ్రవీన్మహాతేజా హనుమాన్ హరియూథపః॥47॥
త్వచ్ఛోకవిముఖో రామో దేవి సత్యేన తే శపే ।
రామే దుఃఖాభిపన్నే తు లక్ష్మణః పరితప్యతే ॥48॥
కథఞ్చిద్భవతీ దృష్టా న కాలః పరిశోచితుమ్ ।
ఇమం ముహూర్తం దుఃఖానామన్తం ద్రక్ష్యసి శోభనే ॥49॥
తావుభౌ పురుషవ్యాఘ్రౌ రాజపుత్రౌ మహాబలౌ ।
త్వద్దర్శనకృతోత్సాహౌ లోకాన్ భస్మీకరిష్యతః॥50॥
హత్త్వా చ సమరక్రూరం రావణం సహబాన్ధవమ్ ।
రాఘవస్త్వాం విశాలాక్షి స్వాం పురీం ప్రతి నేష్యతి ॥51॥
బ్రూహి యద్రాఘవో వాచ్యో లక్ష్మణశ్చ మహాబలః।
సుగ్రీవో వాపి తేజస్వీ హరయో వా సమాగతాః॥52॥
ఇత్యుక్తవతి తస్మింశ్చ సీతా పునరథాబ్రవీత్ ।
కౌసల్యా లోకభర్తారం సుషువే యం మనస్వినీ ॥53॥
తం మమార్థే సుఖం పృచ్ఛ శిరసా చాభివాదయ ।
స్రజశ్చ సర్వరత్నాని ప్రియాయాశ్చ వరాఙ్గనాః॥54॥
ఐశ్వర్యం చ విశాలాయాం పృథివ్యామపి దుర్లభమ్ ।
పితరం మాతరం చైవ సంమాన్యాభిప్రసాద్య చ ॥55॥
అనుప్రవ్రజితో రామం సుమిత్రా యేన సుప్రజాః।
ఆనుకూల్యేన ధర్మాత్మా త్యక్త్వా సుఖమనుత్తమమ్ ॥56॥
అనుగచ్ఛతి కాకుత్స్థం భ్రాతరం పాలయన్వనే ।
సింహస్కన్ధో మహాబాహుర్మనస్వీ ప్రియదర్శనః॥57॥
పితృవద్వర్తతే రామే మాతృవన్మాం సమాచరత్ ।
హ్రియమాణాం తదా వీరో న తు మాం వేద లక్ష్మణః॥58॥
వృద్ధోపసేవీ లక్ష్మీవాఞ్శక్తో న బహుభాషితా ।
రాజపుత్రః ప్రియశ్రేష్ఠః సదృశః శ్వశురస్య మే ॥59॥
మత్తః ప్రియతరో నిత్యం భ్రాతా రామస్య లక్ష్మణః।
నియుక్తో ధురి యస్యాం తు తాముద్వహతి వీర్యవాన్ ॥60॥
యం దృష్ట్వా రాఘవో నైవ వృత్తమార్యమనుస్మరత్ ।
స మమార్థాయ కుశలం వక్తవ్యో వచనాన్మమ ॥61॥
మృదుర్నిత్యం శుచిర్దక్షః ప్రియో రామస్య లక్ష్మణః।
యథా హి వానరశ్రేష్ఠ దుఃఖక్షయకరో భవేత్ ॥62॥
త్వమస్మిన్ కార్యనిర్వాహే ప్రమాణం హరియూథప ।
రాఘవస్త్వత్సమారమ్భాన్మయి యత్నపరో భవేత్ ॥63॥
ఇదం బ్రూయాశ్చ మే నాథం శూరం రామం పునః పునః।
జీవితం ధారయిష్యామి మాసం దశరథాత్మజ ॥64॥
ఊర్ధ్వం మాసాన్న జీవేయం సత్యేనాహం బ్రవీమి తే ।
రావణేనోపరుద్ధాం మాం నికృత్యా పాపకర్మణా ।
త్రాతుమర్హసి వీర త్వం పాతాలాదివ కౌశికీమ్ ॥65॥
తతో వస్త్రగతం ముక్త్వా దివ్యం చూడామణిం శుభమ్ ।
ప్రదేయో రాఘవాయేతి సీతా హనుమతే దదౌ ॥66॥
ప్రతిగృహ్య తతో వీరో మణిరత్నమనుత్తమమ్ ।
అఙ్గుల్యా యోజయామాస నహ్యస్య ప్రాభవద్భుజః॥67॥
మణిరత్నం కపివరః ప్రతిగృహ్యాభివాద్య చ ।
సీతాం ప్రదక్షిణం కృత్వా ప్రణతః పార్శ్వతః స్థితః॥68॥
హర్షేణ మహతా యుక్తః సీతాదర్శనజేన సః।
హృదయేన గతో రామం లక్ష్మణం చ సలక్షణమ్ ॥69॥
మణివరముపగృహ్య తం మహార్హం
	జనకనృపాత్మజయా ధృతం ప్రభావాత్ ।
గిరివరపవనావధూతముక్తః
	సుఖితమనాః ప్రతిసఙ్క్రమం ప్రపేదే ॥70॥
ఇత్యార్షే శ్రీమద్్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే సున్దరకాణ్డే అష్టాత్రింశః సర్గః