అథ అష్టపఞ్చాశః సర్గః
తతస్తస్య గిరేః శృఙ్గే మహేన్ద్రస్య మహాబలాః।
హనుమత్ప్రముఖాః ప్రీతిం హరయో జగ్మురుత్తమామ్ ॥1॥
ప్రీతిమత్సూపవిష్టేషు వానరేషు మహాత్మసు ।
తం తతః ప్రతిసంహృష్టః ప్రీతియుక్తం మహాకపిమ్ ॥2॥
జామ్బవాన్కార్యవృత్తాన్తమపృచ్ఛదనిలాత్మజమ్ ।
కథం దృష్టా త్వయా దేవీ కథం వా తత్ర వర్తతే ॥3॥
తస్యాం చాపి కథం వృత్తః క్రూరకర్మా దశాననః।
తత్త్వతః సర్వమేతన్నః ప్రబ్రూహి త్వం మహాకపే ॥4॥
సమ్మార్గితా కథం దేవీ కిం చ సా ప్రత్యభాషత ।
శ్రుతార్థాశ్చిన్తయిష్యామో భూయః కార్యవినిశ్చయమ్ ॥5॥
యశ్చార్థస్తత్ర వక్తవ్యో గతైరస్మాభిరాత్మవాన్ ।
రక్షితవ్యం చ యత్తత్ర తద్భవాన్వ్యాకరోతు నః॥6॥
స నియుక్తస్తతస్తేన సమ్ప్రహృష్టతనూరుహః।
నమస్యఞ్శిరసా దేవ్యై సీతాయై ప్రత్యభాషత ॥7॥
ప్రత్యక్షమేవ భవతాం మహేన్ద్రాగ్రాత్ఖమాప్లుతః।
ఉదధేర్దక్షిణం పారం కాఙ్క్షమాణః సమాహితః॥8॥
గచ్ఛతశ్చ హి మే ఘోరం విఘ్నరూపమివాభవత్ ।
కాఞ్చనం శిఖరం దివ్యం పశ్యామి సుమనోహరమ్ ॥9॥
స్థితం పన్థానమావృత్య మేనే విఘ్నం చ తం నగమ్ ।
ఉపసఙ్గమ్య తం దివ్యం కాఞ్చనం నగముత్తమమ్ ॥10॥
కృతా మే మనసా బుద్ధిర్భేత్తవ్యోఽయం మయేతి చ ।
ప్రహతస్య మయా తస్య లాఙ్గూలేన మహాగిరేః॥11॥
శిఖరం సూర్యసఙ్కాశం వ్యశీర్యత సహస్రధా ।
వ్యవసాయం చ తం బుద్ధ్వా స హోవాచ మహాగిరిః॥12॥
పుత్రేతి మధురాం వాణీం మనః ప్రహ్లాదయన్నివ ।
పితృవ్యం చాపి మాం విద్ధి సఖాయం మాతరిశ్వనః॥13॥
మైనాకమితి విఖ్యాతం నివసన్తం మహోదధౌ ।
పక్ష్వవన్తః పురా పుత్ర బభూవుః పర్వతోత్తమాః॥14॥
ఛన్దతః పృథివీం చేరుర్బాధమానాః సమన్తతః।
శ్రుత్వా నగానాం చరితం మహేన్ద్రః పాకశాసనః॥15॥
వజ్రేణ భగవాన్ పక్షౌ చిచ్ఛేదైషాం సహస్రశః।
అహం తు మోచితస్తస్మాత్తవ పిత్రా మహాత్మనా ॥16॥
మారుతేన తదా వత్స ప్రక్షిప్తో వరుణాలయే ।
రాఘవస్య మయా సాహ్యే వర్తితవ్యమరిన్దమ ॥17॥
రామో ధర్మభృతాం శ్రేష్ఠో మహేన్ద్రసమవిక్రమః।
ఏతచ్ఛ్రుత్వా మయా తస్య మైనాకస్య మహాత్మనః॥18॥
కార్యమావేద్య చ గిరేరుద్ధతం వై మనో మమ ।
తేన చాహమనుజ్ఞాతో మైనాకేన మహాత్మనా ॥19॥
స చాప్యన్తర్హితః శైలో మానుషేణ వపుష్మతా ।
శరీరేణ మహాశైలః శైలేన చ మహోదధౌ ॥20॥
ఉత్తమం జవమాస్థాయ శేషమధ్వానమాస్థితః।
తతోఽహం సుచిరం కాలం జవేనాభ్యగమం పథి ॥21॥
తతః పశ్యామ్యహం దేవీం సురసాం నాగమాతరమ్ ।
సముద్రమధ్యే సా దేవీ వచనం చేదమబ్రవీత్ ॥22॥
మమ భక్ష్యః ప్రదిష్టస్త్వమమరైర్హరిసత్తమ ।
తతస్త్వాం భక్షయిష్యామి విహితస్త్వం హి మే సురైః॥23॥
ఏవముక్తః సురసయా ప్రాఞ్జలిః ప్రణతః స్థితః।
వివర్ణవదనో భూత్వా వాక్యం చేదముదీరయమ్ ॥24॥
రామో దాశరథిః శ్రీమాన్ప్రవిష్టో దణ్డకావనమ్ ।
లక్ష్మణేన సహ భ్రాత్రా సీతయా చ పరన్తపః॥25॥
తస్య సీతా హృతా భార్యా రావణేన దురాత్మనా ।
తస్యాః సకాశం దూతోఽహం గమిష్యే రామశాసనాత్ ॥26॥
కర్తుమర్హసి రామస్య సాహాయ్యం విషయే సతీ ।
అథవా మైథిలీం దృష్ట్వా రామం చాక్లిష్టకారిణమ్ ॥27॥
ఆగమిష్యామి తే వక్త్రం సత్యం ప్రతిశృణోమి తే ।
ఏవముక్తా మయా సా తు సురసా కామరూపిణీ ॥28॥
అబ్రవీన్నాతివర్తేత కశ్చిదేష వరో మమ ।
ఏవముక్తః సురసయా దశయోజనమాయతః॥29॥
తతోఽర్ధగుణవిస్తారో బభూవాహం క్షణేన తు ।
మత్ప్రమాణాధికం చైవ వ్యాదితం తు ముఖం తయా ॥30॥
తద్దృష్ట్వా వ్యాదితం త్వాస్యం హ్రస్వం హ్యకరవం పునః।
తస్మిన్ముహూర్తే చ పునర్బభూవాఙ్గుష్ఠసంమితః॥31॥
అభిపత్యాశు తద్వక్త్రం నిర్గతోఽహం తతః క్షణాత్ ।
అబ్రవీత్సురసా దేవీ స్వేన రూపేణ మాం పునః॥32॥
అర్థసిద్ధ్యై హరిశ్రేష్ఠ గచ్ఛ సౌమ్య యథాసుఖమ్ ।
సమానయ చ వైదేహీం రాఘవేణ మహాత్మనా ॥33॥
సుఖీ భవ మహాబాహో ప్రీతాస్మి తవ వానర ।
తతోఽహం సాధు సాధ్వీతి సర్వభూతైః ప్రశంసితః॥34॥
తతోఽన్తరిక్షం విపులం ప్లుతోఽహం గరుడో యథా ।
ఛాయా మే నిగృహీతా చ న చ పశ్యామి కిఞ్చన ॥35॥
సోఽహం విగతవేగస్తు దిశో దశ విలోకయన్ ।
న కిఞ్చిత్తత్ర పశ్యామి యేన మే విహతా గతిః॥36॥
అథ మే బుద్ధిరుత్పన్నా కిం నామ గమనే మమ ।
ఈదృశో విఘ్న ఉత్పన్నో రూపమత్ర న దృశ్యతే ॥37॥
అధోభాగే తు మే దృష్టిః శోచతః పతితా తదా ।
తత్రాద్రాక్షమహం భీమాం రాక్షసీం సలిలే శయామ్ ॥38॥
ప్రహస్య చ మహానాదముక్తోఽహం భీమయా తయా ।
అవస్థితమసమ్భ్రాన్తమిదం వాక్యమశోభనమ్ ॥39॥
క్వాసి గన్తా మహాకాయ క్షుధితాయా మమేప్సితః।
భక్షః ప్రీణయ మే దేహం చిరమాహారవర్జితమ్ ॥40॥
బాఢమిత్యేవ తాం వాణీం ప్రత్యగృహ్ణామహం తతః।
ఆస్య ప్రమాణాదధికం తస్యాః కాయమపూరయమ్ ॥41॥
తస్యాశ్చాస్యం మహద్భీమం వర్ధతే మమ భక్షణే ।
న తు మాం సా ను బుబుధే మమ వా వికృతం కృతమ్ ॥42॥
తతోఽహం విపులం రూపం సఙ్క్షిప్య నిమిషాన్తరాత్ ।
తస్యా హృదయమాదాయ ప్రపతామి నభఃస్థలమ్ ॥43॥
సా విసృష్టభుజా భీమా పపాత లవణామ్భసి ।
మయా పర్వతసఙ్కాశా నికృత్తహృదయా సతీ ॥44॥
శృణోమి ఖగతానాం చ వాచః సౌమ్యా మహాత్మనామ్ ।
రాక్షసీ సింహికా భీమా క్షిప్రం హనుమతా హతా ॥45॥
తాం హత్వా పునరేవాహం కృత్యమాత్యయికం స్మరన్ ।
గత్వా చ మహదధ్వానం పశ్యామి నగమణ్డితమ్ ॥46॥
దక్షిణం తీరముదధేర్లఙ్కా యత్ర గతా పురీ ।
అస్తం దినకరే యాతే రక్షసాం నిలయం పురీమ్ ॥47॥
ప్రవిష్టోఽహమవిజ్ఞాతో రక్షోభిర్భీమవిక్రమైః।
తత్ర ప్రవిశతశ్చాపి కల్పాన్తఘనసప్రభా ॥48॥
అట్టహాసం విముఞ్చన్తీ నారీ కాప్యుత్థితా పురః।
జిఘాంసన్తీం తతస్తాం తు జ్వలదగ్నిశిరోరుహామ్ ॥49॥
సవ్యముష్టిప్రహారేణ పరాజిత్య సుభైరవామ్ ।
ప్రదోషకాలే ప్రవిశం భీతయాహం తయోదితః॥50॥
అహం లఙ్కాపురీ వీర నిర్జితా విక్రమేణ తే ।
యస్మాత్తస్మాద్విజేతాసి సర్వరక్షాంస్యశేషతః॥51॥
తత్రాహం సర్వరాత్రం తు విచరఞ్జనకాత్మజామ్ ।
రావణాన్తఃపురగతో న చాపశ్యం సుమధ్యమామ్ ॥52॥
తతః సీతామపశ్యంస్తు రావణస్య నివేశనే ।
శోకసాగరమాసాద్య న పారముపలక్షయే ॥53॥
శోచతా చ మయా దృష్టం ప్రాకారేణాభిసంవృతమ్ ।
కాఞ్చనేన వికృష్టేన గృహోపవనముత్తమమ్ ॥54॥
సప్రాకారమవప్లుత్య పశ్యామి బహుపాదపమ్ ।
అశోకవనికామధ్యే శింశపాపాదపో మహాన్ ॥55॥
తమారుహ్య చ పశ్యామి కాఞ్చనం కదలీ వనమ్ ।
అదూరాచ్ఛింశపావృక్షాత్పశ్యామి వనవర్ణినీమ్ ॥56॥
శ్యామాం కమలపత్రాక్షీముపవాసకృశాననామ్ ।
తదేకవాసఃసంవీతాం రజోధ్వస్తశిరోరుహామ్ ॥57॥
శోకసన్తాపదీనాఙ్గీం సీతాం భర్తృహితే స్థితామ్ ।
రాక్షసీభిర్విరూపాభిః క్రూరాభిరభిసంవృతామ్ ॥58॥
మాంసశోణితభక్ష్యాభిర్వ్యాఘ్రీభిర్హరిణీం యథా ।
సా మయా రాక్షసీమధ్యే తర్జ్యమానా ముహుర్ముహుః॥59॥
ఏకవేణీధరా దీనా భర్తృచిన్తాపరాయణా ।
భూమిశయ్యా వివర్ణాఙ్గీ పద్మినీవ హిమాగమే ॥60॥
రావణాద్వినివృత్తార్థా మర్తవ్యే కృతనిశ్చయా ।
కథఞ్చిన్మృగశావాక్షీ తూర్ణమాసాదితా మయా ॥61॥
తాం దృష్ట్వా తాదృశీం నారీం రామపత్నీం యశస్వినీమ్ ।
తత్రైవ శింశపావృక్షే పశ్యన్నహమవస్థితః॥62॥
తతో హలహలాశబ్దం కాఞ్చీనూపురమిశ్రితమ్ ।
శృణోమ్యధికగమ్భీరం రావణస్య నివేశనే ॥63॥
తతోఽహం పరమోద్విగ్నః స్వరూపం ప్రత్యసంహరమ్ ।
అహం చ శింశపావృక్షే పక్షీవ గహనే స్థితః॥64॥
తతో రావణదారాశ్చ రావణశ్చ మహాబలః।
తం దేశమనుసమ్ప్రాప్తో యత్ర సీతాభవత్స్థితా ॥65॥
తం దృష్ట్వాథ వరారోహా సీతా రక్షోగణేశ్వరమ్ ।
సఙ్కుచ్యోరూ స్తనౌ పీనౌ బాహుభ్యాం పరిరభ్య చ ॥66॥
విత్రస్తాం పరమోద్విగ్నాం వీక్ష్యమాణామితస్తతః।
త్రాణం కంఞ్చిదపశ్యన్తీం వేపమానాం తపస్వినీమ్ ॥67॥
తామువాచ దశగ్రీవః సీతాం పరమదుఃఖితామ్ ।
అవాక్శిరాః ప్రపతితో బహుమన్యస్వ మామితి ॥68॥
యది చేత్త్వం తు మాం దర్పాన్నాభినన్దసి గర్వితే ।
ద్విమాసానన్తరం సీతే పాస్యామి రుధిరం తవ ॥69॥
ఏతచ్ఛ్రుత్వా వచస్తస్య రావణస్య దురాత్మనః।
ఉవాచ పరమక్రుద్ధా సీతా వచనముత్తమమ్ ॥70॥
రాక్షసాధమ రామస్య భార్యామమితతేజసః।
ఇక్ష్వాకువంశనాథస్య స్నుషాం దశరథస్య చ ॥71॥
అవాచ్యం వదతో జిహ్వా కథం న పతితా తవ ।
కింస్విద్వీర్య తవానార్య యో మాం భర్తురసంనిధౌ ॥72॥
అపహృత్యాగతః పాప తేనాదృష్టో మహాత్మనా ।
న త్వం రామస్య సదృశో దాస్యేఽప్యస్యా న యుజ్యసే ॥73॥
అజేయః సత్యవాక్ శూరో రణశ్లాఘీ చ రాఘవః।
జానక్యా పరుషం వాక్యమేవముక్తో దశాననః॥74॥
జజ్వాల సహసా కోపాచ్చితాస్థ ఇవ పావకః।
వివృత్య నయనే క్రూరే ముష్టిముద్యమ్య దక్షిణమ్ ॥75॥
మైథిలీం హన్తుమారబ్ధః స్త్రీభిర్హాహాకృతం తదా ।
స్త్రీణాం మధ్యాత్సముత్పత్య తస్య భార్యా దురాత్మనః॥76॥
వరా మన్దోదరీ నామ తయా స ప్రతిషేధితః।
ఉక్తశ్చ మధురాం వాణీం తయా స మదనార్దితః॥77॥
సీతయా తవ కిం కార్యం మహేన్ద్రసమవిక్రమ ।
మయా సహ రమస్వాద్య మద్విశిష్టా న జానకీ ॥78॥
దేవగన్ధర్వకన్యాభిర్యక్షకన్యాభిరేవ చ ।
సార్ధం ప్రభో రమస్వేతి సీతయా కిం కరిష్యసి ॥79॥
తతస్తాభిః సమేతాభిర్నారీభిః స మహాబలః।
ఉత్థాప్య సహసా నీతో భవనం స్వం నిశాచరః॥80॥
యాతే తస్మిన్దశగ్రీవే రాక్షస్యో వికృతాననాః।
సీతాం నిర్భర్త్సయామాసుర్వాక్యైః క్రూరైః సుదారుణైః॥81॥
తృణవద్భాషితం తాసాం గణయామాస జానకీ ।
గర్జితం చ తథా తాసాం సీతాం ప్రాప్య నిరర్థకమ్ ॥82॥
వృథాగర్జితనిశ్చేష్టా రాక్షస్యః పిశితాశనాః।
రావణాయ శశంసుస్తాః సీతావ్యవసితం మహత్ ॥83॥
తతస్తాః సహితాః సర్వా విహతాశా నిరుద్యమాః।
పరిక్లిశ్య సమస్తాస్తా నిద్రావశముపాగతాః॥84॥
తాసు చైవ ప్రసుప్తాసు సీతా భర్తృహితే రతా ।
విలప్య కరుణం దీనా ప్రశుశోచ సుదుఃఖితా ॥85॥
తాసాం మధ్యాత్సముత్థాయ త్రిజటా వాక్యమబ్రవీత్ ।
ఆత్మానం ఖాదత క్షిప్రం న సీతామసితేక్షణామ్ ॥86॥
జనకస్యాత్మజాం సాధ్వీం స్నుషాం దశరథస్య చ ।
స్వప్నో హ్యద్య మయా దృష్టో దారుణో రోమహర్షణః॥87॥
రక్షసాం చ వినాశాయ భర్తురస్యా జయాయ చ ।
అలమస్మాన్ పరిత్రాతుం రాఘవాద్రాక్షసీగణమ్ ॥88॥
అభియాచామ వైదేహీమేతద్ధి మమ రోచతే ।
యది హ్యేవంవిధః స్వప్నో దుఃఖితాయాః ప్రదృశ్యతే ॥89॥
సా దుఃఖైర్వివిధైర్ముక్తా సుఖమాప్నోత్యనుత్తమమ్ ।
ప్రణిపాతప్రసన్నా హి మైథిలీ జనకాత్మజా ॥90॥
అలమేషా పరిత్రాతుం రాక్షసిర్మహతో భయాత్ ।
తతః సా హ్రీమతీ బాలా భర్తుర్విజయహర్షితా ॥91॥
అవోచద్యది తత్తథ్యం భవేయం శరణం హి వః।
తాం చాహం తాదృశీం దృష్ట్వా సీతాయా దారుణాం దశామ్ ॥92॥
చిన్తయామాస విశ్రాన్తో న చ మే నిర్వృతం మనః।
సమ్భాషణార్థే చ మయా జానక్యాశ్చిన్తితో విధిః॥93॥
ఇక్ష్వాకుకులవంశస్తు స్తుతో మమ పురస్కృతః।
శ్రుత్వా తు గదితాం వాచం రాజర్షిగణభూషితామ్ ॥94॥
ప్రత్యభాషత మాం దేవీ బాష్పైః పిహితలోచనా ।
కస్త్వం కేన కథం చేహ ప్రాప్తో వానరపుఙ్గవ ॥95॥
కా చ రామేణ తే ప్రీతిస్తన్మే శంసితుమర్హసి ।
తస్యాస్తద్వచనం శ్రుత్వా అహమప్యబ్రువం వచః॥96॥
దేవి రామస్య భర్తుస్తే సహాయో భీమవిక్రమః।
సుగ్రీవో నామ విక్రాన్తో వానరేన్ద్రో మహాబలః॥97॥
తస్య మాం విద్ధి భృత్యం త్వం హనూమన్తమిహాగతమ్ ।
భర్త్రా సమ్ప్రహితస్తుభ్యం రామేణాక్లిష్టకర్మణా ॥98॥
ఇదం తు పురుషవ్యాఘ్రః శ్రీమాన్ దాశరథిః స్వయమ్ ।
అఙ్గులీయమభిజ్ఞానమదాత్తుభ్యం యశస్విని ॥99॥
తదిచ్ఛామి త్వయాజ్ఞప్తం దేవి కిం కరవాణ్యహమ్ ।
రామలక్ష్మణయోః పార్శ్వం నయామి త్వాం కిముత్తరమ్ ॥100॥
ఏతచ్ఛ్రుత్వా విదిత్వా చ సీతా జనకనన్దినీ ।
ఆహ రావణముత్పాట్య రాఘవో మాం నయత్వితి ॥101॥
ప్రణమ్య శిరసా దేవీమహమార్యామనిన్దితామ్ ।
రాఘవస్య మనోహ్లాదమభిజ్ఞానమయాచిషమ్ ॥102॥
అథ మామబ్రవీత్సీతా గృహ్యతామయముత్తమః।
మణిర్యేన మహాబాహూ రామస్త్వాం బహుమన్యతే ॥103॥
ఇత్యుక్త్వా తు వరారోహా మణిప్రవరముత్తమమ్ ।
ప్రాయచ్ఛత్పరమోద్విగ్నా వాచా మాం సన్దిదేశ హ ॥104॥
తతస్తస్యై ప్రణమ్యాహం రాజపుత్ర్యై సమాహితః।
ప్రదక్షిణం పరిక్రామమిహాభ్యుద్గతమానసః॥105॥
ఉత్తరం పునరేవాహ నిశ్చిత్య మనసా తదా ।
హనూమన్మమ వృత్తాన్తం వక్తుమర్హసి రాఘవే ॥106॥
యథా శ్రుత్వైవ నచిరాత్తావుభౌ రామలక్ష్మణౌ ।
సుగ్రీవసహితౌ వీరావుపేయాతాం తథా కురు ॥107॥
యద్యన్యథా భవేదేతద్ద్వౌ మాసౌ జీవితం మమ ।
న మాం ద్రక్ష్యతి కాకుత్స్థో మ్రియే సాహమనాథవత్ ॥108॥
తచ్ఛ్రుత్వా కరుణం వాక్యం క్రోధో మామభ్యవర్తత ।
ఉత్తరం చ మయా దృష్టం కార్యశేషమనన్తరమ్ ॥109॥
తతోఽవర్ధత మే కాయస్తదా పర్వతసంనిభః।
యుద్ధాకాఙ్క్షీ వనం తస్య వినాశయితుమారభే ॥110॥
తద్భగ్నం వనఖణ్డం తు భ్రాన్తత్రస్తమృగద్విజమ్ ।
ప్రతిబుద్ధ్య నిరీక్షన్తే రాక్షస్యో వికృతాననాః॥111॥
మాం చ దృష్ట్వా వనే తస్మిన్సమాగమ్య తతస్తతః।
తాః సమభ్యాగతాః క్షిప్రం రావణాయాచచక్షిరే ॥112॥
రాజన్వనమిదం దుర్గం తవ భగ్నం దురాత్మనా ।
వానరేణ హ్యవిజ్ఞాయ తవ వీర్యం మహాబల ॥113॥
తస్య దుర్బుద్ధితా రాజంస్తవ విప్రియకారిణః।
వధమాజ్ఞాపయ క్షిప్రం యథాసౌ న ర్పునవ్రజేత్ ॥114॥
తచ్ఛ్రుత్వా రాక్షసేన్ద్రేణ విసృష్టా బహుదుర్జయాః।
రాక్షసాః కిఙ్కరా నామ రావణస్య మనోఽనుగాః॥115॥
తేషామశీతిసాహస్రం శూలముద్గరపాణినామ్ ।
మయా తస్మిన్వనోద్దేశే పరిఘేణ నిషూదితమ్ ॥116॥
తేషాం తు హతశిష్టా యే తే గతా లఘువిక్రమాః।
నిహతం చ మయా సైన్యం రావణాయాచచక్షిరే ॥117॥
తతో మే బుద్ధిరుత్పన్నా చైత్యప్రాసాదముత్తమమ్ ।
తత్రస్థాన్రాక్షసాన్హత్వా శతం స్తమ్భేన వై పునః॥118॥
లలామభూతో లఙ్కాయా మయా విధ్వంసితో రుషా ।
తతః ప్రహస్తస్య సుతం జమ్బుమాలినమాదిశత్ ॥119॥
రాక్షసైర్బహుభిః సార్ధం ఘోరరూపైర్భయానకైః।
తమహం బలసమ్పన్నం రాక్షసం రణకోవిదమ్ ॥120॥
పరిఘేణాతిఘోరేణ సూదయామి సహానుగమ్ ।
తచ్ఛ్రుత్వా రాక్షసేన్ద్రస్తు మన్త్రిపుత్రాన్మహాబలాన్ ॥121॥
పదాతిబలసమ్పన్నాన్ప్రేషయామాస రావణః।
పరిఘేణైవ తాన్సర్వాన్నయామి యమసాదనమ్ ॥122॥
మన్త్రిపుత్రాన్హతాఞ్శ్రుత్వా సమరే లఘువిక్రమాన్ ।
పఞ్చసేనాగ్రగాఞ్శూరాన్ప్రేషయామాస రావణః॥123॥
తానహం సహసైన్యాన్వై సర్వానేవాభ్యసూదయమ్ ।
తతః పునర్దశగ్రీవః పుత్రమక్షం మహాబలమ్ ॥124॥
బహుభీ రాక్షసైః సార్ధం ప్రేషయామాస సంయుగే ।
తం తు మన్దోదరీ పుత్రం కుమారం రణపణ్డితమ్ ॥125॥
సహసా ఖం సముద్యన్తం పాదయోశ్చ గృహీతవాన్ ।
తమాసీనం శతగుణం భ్రామయిత్వా వ్యపేషయమ్ ॥126॥
తమక్షమాగతం భగ్నం నిశమ్య స దశాననః।
తతశ్చేన్ద్రజితం నామ ద్వితీయం రావణః సుతమ్ ॥127॥
వ్యాదిదేశ సుసఙ్క్రుద్ధో బలినం యుద్ధదుర్మదమ్ ।
తచ్చాప్యహం బలం సర్వం తం చ రాక్షసపుఙ్గవమ్ ॥128॥
నష్టౌజసం రణే కృత్వా పరం హర్షముపాగతః।
మహతాపి మహాబాహుః ప్రత్యయేన మహాబలః॥129॥
ప్రేహితో రావణేనైష సహ వీరైర్మదోద్ధతైః।
సోఽవిషహ్యం హి మాం బుద్ధ్వా స్వసైన్యం చావమర్దితమ్ ॥130॥
బ్రహ్మణోఽస్త్రేణ స తు మాం ప్రబద్ధ్వా చాతివేగినః।
రజ్జుభిశ్చాపి బధ్నన్తి తతో మాం తత్ర రాక్షసాః॥131॥
రావణస్య సమీపం చ గృహీత్వా మాముపాగమన్ ।
దృష్ట్వా సమ్భాషితశ్చాహం రావణేన దురాత్మనా ॥132॥
పృష్టశ్చ లఙ్కాగమనం రాక్షసానాం చ తం వధమ్ ।
తత్సర్వం చ రణే తత్ర సీతార్థముపజల్పితమ్ ॥133॥
తస్యాస్తు దర్శనాకాఙ్క్షీ ప్రాప్తస్త్వద్భవనం విభో ।
మారుతస్యౌరసః పుత్రో వానరో హనుమానహమ్ ॥134॥
రామదూతం చ మాం విద్ధి సుగ్రీవసచివం కపిమ్ ।
సోఽహం దౌత్యేన రామస్య త్వత్సకాశమిహాగతః॥135॥
శృణు చాపి సమాదేశం యదహం ప్రబ్రవీమి తే ।
రాక్షసేశ హరీశస్త్వాం వాక్యమాహ సమాహితమ్ ॥136॥
సుగ్రీవశ్చ మహాభాగః స త్వాం కౌశలమబ్రవీత్ ।
ధర్మార్థకామసహితం హితం పథ్యమువాచ హ ॥137॥
వసతో ఋష్యమూకే మే పర్వతే విపులద్రుమే ।
రాఘవో రణవిక్రాన్తో మిత్రత్వం సముపాగతః॥138॥
తేన మే కథితం రాజన్భార్యా మే రక్షసా హృతా ।
తత్ర సాహాయ్యహేతోర్మే సమయం కర్తుమర్హసి ॥139॥
వాలినా హృతరాజ్యేన సుగ్రీవేణ సహ ప్రభుః।
చక్రేఽగ్నిసాక్షికం సఖ్యం రాఘవః సహలక్ష్మణః॥140॥
తేన వాలినమాహత్య శరేణైకేన సంయుగే ।
వానరాణాం మహారాజః కృతః సమ్ప్లవతాం ప్రభుః॥141॥
తస్య సాహాయ్యమస్మాభిః కార్యం సర్వాత్మనా త్విహ ।
తేన ప్రస్థాపితస్తుభ్యం సమీపమిహ ధర్మతః॥142॥
క్షిప్రమానీయతాం సీతా దీయతాం రాఘవస్య చ ।
యావన్న హరయో వీరా విధమన్తి బలం తవ ॥143॥
వానరాణాం ప్రభావోఽయం న కేన విదితః పురా ।
దేవతానాం సకాశం చ యే గచ్ఛన్తి నిమన్త్రితాః॥144॥
ఇతి వానరరాజస్త్వామాహేత్యభిహితో మయా ।
మామైక్షత తతో రుష్టశ్చక్షుషా ప్రదహన్నివ ॥145॥
తేన వధ్యోఽహమాజ్ఞప్తో రక్షసా రౌద్రకర్మణా ।
మత్ప్రభావమవిజ్ఞాయ రావణేన దురాత్మనా ॥146॥
తతో విభీషణో నామ తస్య భ్రాతా మహామతిః।
తేన రాక్షసరాజశ్చ యాచితో మమ కారణాత్ ॥147॥
నైవం రాక్షసశార్దూల త్యజ్యతామేష నిశ్చయః।
రాజశాస్త్రవ్యపేతో హి మార్గః సంలక్ష్యతే త్వయా ॥148॥
దూతవధ్యా న దృష్టా హి రాజశాస్త్రేషు రాక్షస ।
దూతేన వేదితవ్యం చ యథాభిహితవాదినా ॥149॥
సుమహత్యపరాధేఽపి దూతస్యాతులవిక్రమ ।
విరూపకరణం దృష్టం న వధోఽస్తీహ శాస్త్రతః॥150॥
విభీషణేనైవముక్తో రావణః సన్దిదేశ తాన్ ।
రాక్షసానేతదేవాద్య లాఙ్గూలం దహ్యతామితి ॥151॥
తతస్తస్య వచః శ్రుత్వా మమ పుచ్ఛం సమన్తతః।
వేష్టితం శణవల్కైశ్చ పట్టైః కార్పాసకైస్తథా ॥152॥
రాక్షసాః సిద్ధసంనాహాస్తతస్తే చణ్డవిక్రమాః।
తదాదీప్యన్త మే పుచ్ఛం హనన్తః కాష్ఠముష్టిభిః॥153॥
బద్ధస్య బహుభిః పాశైర్యన్త్రితస్య చ రాక్షసైః।
న మే పీడాభవత్కాచిద్దిదృక్షోర్నగరీం దివా ॥154॥
తతస్తే రాక్షసాః శూరా బద్ధం మామగ్నిసంవృతమ్ ।
అఘోషయన్రాజమార్గే నగరద్వారమాగతాః॥155॥
తతోఽహం సుమహద్రూపం సఙ్క్షిప్య పునరాత్మనః।
విమోచయిత్వా తం బన్ధం ప్రకృతిస్థః స్థితః పునః॥156॥
ఆయసం పరిఘం గృహ్య తాని రక్షాంస్యసూదయమ్ ।
తతస్తన్నగరద్వారం వేగేనాప్లుతవానహమ్ ॥157॥
పుచ్ఛేన చ ప్రదీప్తేన తాం పురీం సాట్టగోపురామ్ ।
దహామ్యహమసమ్భ్రాన్తో యుగాన్తాగ్నిరివ ప్రజాః॥158॥
వినష్టా జానకీ వ్యక్తం న హ్యదగ్ధః ప్రదృశ్యతే ।
లఙ్కాయాః కశ్చిదుద్ధేశః సర్వా భస్మీకృతా పురీ ॥159॥
దహతా చ మయా లఙ్కాం దగ్ధా సీతా న సంశయః।
రామస్య చ మహత్కార్యం మయేదం వి఼ఫలీకృతమ్ ॥160॥
ఇతి శోకసమావిష్టశ్చిన్తామహముపాగతః।
తతోఽహం వాచమశ్రౌషం చారణానాం శుభాక్షరామ్ ॥161॥
జానకీ న చ దగ్ధేతి విస్మయోదన్తభాషిణామ్ ।
తతో మే బుద్ధిరుత్పన్నా శ్రుత్వా తామద్భుతాం గిరమ్ ॥162॥
అదగ్ధా జానకీత్యేవ నిమిత్తైశ్చోపలక్షితమ్ ।
దీప్యమానే తు లాఙ్గూలే న మాం దహతి పావకః॥163॥
హృదయం చ ప్రహృష్టం మే వాతాస్సురభిగన్ధినః।
తైర్నిమిత్తైశ్చ దృష్టార్థైః కారణైశ్చ మహాగుణైః॥164॥
ఋషివాక్యైశ్చ దృష్టార్థైరభవం హృష్టమానసః।
పునర్దృష్టా చ వైదేహీ విసృష్టశ్చ తయా పునః॥165॥
తతః పర్వతమాసాద్య తత్రారిష్టమహం పునః।
ప్రతిప్లవనమారేభే యుష్మద్ధర్శనకాఙ్క్షయా ॥166॥
తతః శ్వసనచన్ద్రార్కసిద్ధగన్ధర్వసేవితమ్ ।
పన్థానమహమాక్రమ్య భవతో దృష్టవానిహ ॥167॥
రాఘవస్య ప్రసాదేన భవతాం చైవ తేజసా ।
సుగ్రీవస్య చ కార్యార్థం మయా సర్వమనుష్ఠితమ్ ॥168॥
ఏతత్సర్వం మయా తత్ర యథావదుపపాదితమ్ ।
తత్ర యన్న కృతం శేషం తత్సర్వం క్రియతామితి ॥169॥
ఇత్యార్షే శ్రీమద్్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే సున్దరకాణ్డే అష్టపఞ్చాశః సర్గః