అథ ద్విషష్టితమః సర్గః
తానువాచ హరిశ్రేష్ఠో హనూమాన్వానరర్షభః।
అవ్యగ్రమనసో యూయం మధు సేవత వానరాః॥1॥
అహమావర్జయిష్యామి యుష్మాకం పరిపన్థినః।
శ్రుత్వా హనూమతో వాక్యం హరీణాం ప్రవరోఽఙ్గదః॥2॥
ప్రత్యువాచ ప్రసన్నాత్మా పిబన్తు హరయో మధు ।
అవశ్యం కృతకార్యస్య వాక్యం హనుమతో మయా ॥3॥
అకార్యమపి కర్తవ్యం కిమఙ్గం పునరీదృశమ్ ।
అఙ్గదస్య ముఖాచ్ఛ్రుత్వా వచనం వానరర్షభాః॥4॥
సాధు సాధ్వితి సంహృష్టా వానరాః ప్రత్యపూజయన్ ।
పూజయిత్వాఙ్గదం సర్వే వానరా వానరర్షభమ్ ॥5॥
జగ్ముర్మధువనం యత్ర నదీవేగ ఇవ ద్రుమమ్ ।
తే ప్రవిష్టా మధువనం పాలానాక్రమ్య శక్తితః॥6॥
అతిసర్గాచ్చ పటవో దృష్ట్వా శ్రుత్వా చ మైథిలీమ్ ।
పపుః సర్వే మధు తదా రసవత్ఫలమాదదుః॥7॥
ఉత్పత్య చ తతః సర్వే వనపాలాన్సమాగతాన్ ।
తే తాడయన్తః శతశః సక్తా మధువనే తదా ॥8॥
మధూని ద్రోణమాత్రాణి బాహుభిః పరిగృహ్య తే ।
పిబన్తి కపయః కేచిత్ సఙ్ఘశస్తత్ర హృష్టవత్ ॥9॥
ఘ్నన్తి స్మ సహితాః సర్వే భక్షయన్తి తథాపరే ।
కేచిత్పీత్వాపవిధ్యన్తి మధూని మధుపిఙ్గలాః॥10॥
మధూచ్చిష్టేన కేచిచ్చ జఘ్నురన్యోన్యముత్కటాః।
అపరే వృక్షమూలేషు శాఖా గృహ్య వ్యవస్థితాః॥11॥
అత్యర్థం చ మదగ్లానాః పర్ణాన్యాస్తీర్య శేరతే ।
ఉన్మత్తవేగాః ప్లవగా మధుమత్తాశ్చ హృష్టవత్ ॥12॥
క్షిపన్త్యపి తథాన్యోన్యం స్ఖలన్తి చ తథాపరే ।
కేచిత్క్ష్వేడాన్ప్రకుర్వన్తి కేచిత్కూజన్తి హృష్టవత్ ॥13॥
హరయో మధునా మత్తాః కేచిత్సుప్తా మహీతలే ।
ధృష్టాః కేచిద్ధసన్త్యన్యే కేచిత్ కుర్వన్తి చేతరత్ ॥14॥
కృత్వా కేచిద్వదన్త్యన్యే కేచిద్బుధ్యన్తి చేతరత్ ।
యేఽప్యత్ర మధుపాలాః స్యుః ప్రేష్యా దధిముఖస్య తు ॥15॥
తేఽపి తైర్వానరైర్భీమైః ప్రతిషిద్ధా దిశో గతాః।
జానుభిశ్చ ప్రఘృష్టాశ్చ దేవమార్గం చ దర్శితాః॥16॥
అబ్రువన్పరమోద్విగ్నా గత్వా దధిముఖం వచః।
హనూమతా దత్తవరైర్హతం మధువనం బలాత్ ।
వయం చ జానుభిర్ఘృష్టా దేవమార్గం చ దర్శితాః॥17॥
తదా దధిముఖః క్రుద్ధో వనపస్తత్ర వానరః।
హతం మధువనం శ్రుత్వా సాన్త్వయామాస తాన్హరీన్ ॥18॥
ఏతాగచ్ఛత గచ్ఛామో వానరానతిదర్పితాన్ ।
బలేనావారయిష్యామి ప్రభుఞ్జానాన్ మధూత్తమమ్ ॥19॥
శ్రుత్వా దధిముఖస్యేదం వచనం వానరర్షభాః।
పునర్వీరా మధువనం తేనైవ సహితా యయుః॥20॥
మధ్యే చైషాం దధిముఖః సుప్రగృహ్య మహాతరుమ్ ।
సమభ్యధావన్ వేగేన సర్వే తే చ ప్లవఙ్గమాః॥21॥
తే శిలాః పాదపాంశ్చైవ పాషాణానపి వానరాః।
గృహీత్వాభ్యాగమన్క్రుద్ధా యత్ర తే కపికుఞ్జరాః॥22॥
బలాన్నివారయన్తశ్చ ఆసేదుర్హరయో హరీన్ ।
సన్దష్టౌష్ఠపుటాః క్రుద్ధా భర్త్సయన్తో ముహుర్ముహుః॥23॥
అథ దృష్ట్వా దధిముఖం క్రుద్ధం వానరపుఙ్గవాః।
అభ్యధావన్త వేగేన హనూమత్ప్రముఖాస్తదా ॥24॥
సవృక్షం తం మహాబాహుమాపతన్తం మహాబలమ్ ।
వేగవన్తం విజగ్రాహ బాహుభ్యాం కుపితోఽఙ్గదః॥25॥
మదాన్ధో న కృపాం చక్రే ఆర్యకోఽయం మమేతి సః।
అథైనం నిష్పిపేషాశు వేగన వసుధాతలే ॥26॥
స భగ్నబాహూరుముఖో విహ్వలః శోణితోక్షితః।
ప్రముమోహ మహావీరో ముహూర్తం కపికుఞ్జరః॥27॥
స కథఞ్చిద్విముక్తస్తైర్వానరైర్వానరర్షభః।
ఉవాచైకాన్తమాగత్య స్వాన్ భృత్యాన్ సముపాగతాన్ ॥28॥
ఏతాగచ్ఛత గచ్ఛామో భర్తా నో యత్ర వానరః।
సుగ్రీవో విపులగ్రీవః సహ రామేణ తిష్ఠతి ॥29॥
సర్వం చైవాఙ్గదే దోషం శ్రావయిష్యామ పార్థివే ।
అమర్షీ వచనం శ్రుత్వా ఘాతయిష్యతి వానరాన్ ॥30॥
ఇష్టం మధువనం హ్యేతత్సుగ్రీవస్య మహాత్మనః।
పితృపైతామహం దివ్యం దేవైరపి దురాసదమ్ ॥31॥
స వానరానిమాన్సర్వాన్మధులుబ్ధాన్గతాయుషః।
ఘాతయిష్యతి దణ్డేన సుగ్రీవః ససుహృజ్జనాన్ ॥32॥
వధ్యా హ్యేతే దురాత్మానో నృపాజ్ఞాపరిపన్థినః।
అమర్షప్రభవో రోషః సఫలో మే భవిష్యతి ॥33॥
ఏవముక్త్వా దధిముఖో వనపాలాన్మహాబలః।
జగామ సహసోత్పత్య వనపాలైః సమన్వితః॥34॥
నిమేషాన్తరమాత్రేణ స హి ప్రాప్తో వనాలయః।
సహస్రాంశుసుతో ధీమాన్సుగ్రీవో యత్ర వానరః॥35॥
రామం చ లక్ష్మణం చైవ దృష్ట్వా సుగ్రీవమేవ చ ।
సమప్రతిష్ఠాం జగతీమాకాశాన్నిపపాత హ ॥36॥
స నిపత్య మహావీరః సర్వైస్తైః పరివారితః।
హరిర్దధిముఖః పాలైః పాలానాం పరమేశ్వరః॥37॥
స దీనవదనో భూత్వా కృత్వా శిరసి చాఞ్జలిమ్ ।
సుగ్రీవస్యాశు తౌ మూర్ధ్నా చరణౌ ప్రత్యపీడయత్ ॥38॥
ఇత్యార్షే శ్రీమద్్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే సున్దరకాణ్డే ద్విషష్టితమః సర్గః