అథ చతుఃషష్టితమః సర్గః
సుగ్రీవేణైవముక్తస్తు హృష్టో దధిముఖః కపిః।
రాఘవం లక్ష్మణం చైవ సుగ్రీవం చాభ్యవాదయత్ ॥1॥
స ప్రణమ్య చ సుగ్రీవం రాఘవౌ చ మహాబలౌ ।
వానరైః సహితః శూరైర్దివమేవోత్పపాత హ ॥2॥
స యథైవాగతః పూర్వం తథైవ త్వరితం గతః।
నిపత్య గగనాద్భూమౌ తద్వనం ప్రవివేశ హ ॥3॥
స ప్రవిష్టో మధువనం దదర్శ హరియూథపాన్ ।
విమదానుద్ధతాన్సర్వాన్మేహమానాన్మధూదకమ్ ॥4॥
స తానుపాగమద్వీరో బద్ధ్వా కరపుటాఞ్జలిమ్ ।
ఉవాచ వచనం శ్లక్ష్ణమిదం హృష్టవదఙ్గదమ్ ॥5॥
సౌమ్య రోషో న కర్తవ్యో యదేభిః పరివారణమ్ ।
అజ్ఞానాద్రక్షిభిః క్రోధాద్భవన్తః ప్రతిషేధితాః॥6॥
శ్రాన్తో దూరాదనుప్రాప్తో భక్షయస్వ స్వకం మధు ।
యువరాజస్త్వమీశశ్చ వనస్యాస్య మహాబలా ॥7॥
మౌర్ఖ్యాత్పూర్వం కృతో రోషస్తద్భవాన్క్షన్తుమర్హతి ।
యథైవ హి పితా తేఽభూత్పూర్వం హరిగణేశ్వరః॥8॥
తథా త్వమపి సుగ్రీవో నాన్యస్తు హరిసత్తమ ।
ఆఖ్యాతం హి మయా గత్వా పితృవ్యస్య తవానఘ ॥9॥
ఇహోపయానం సర్వేషామేతేషాం వనచారిణామ్ ।
భవదాగమనం శ్రుత్వా సహైభిర్వనచారిభిః॥10॥
ప్రహృష్టో న తు రుష్టోఽసౌ వనం శ్రుత్వా ప్రధర్షితమ్ ।
ప్రహృష్టో మాం పితృవ్యస్తే సుగ్రీవో వానరేశ్వరః॥11॥
శీఘ్రం ప్రేషయ సర్వాంస్తానితి హోవాచ పార్థివః।
శ్రుత్వా దధిముఖస్యైతద్వచనం శ్లక్ష్ణమఙ్గదః॥12॥
అబ్రవీత్తాన్హరిశ్రేష్ఠో వాక్యం వాక్యవిశారదః।
శఙ్కే శ్రుతోఽయం వృత్తాన్తో రామేణ హరియూథపాః॥13॥
అయం చ హర్షాదాఖ్యాతి తేన జానామి హేతునా ।
తత్క్షమం నేహ నః స్థాతుం కృతే కార్యే పరన్తపాః॥14॥
పీత్వా మధు యథాకామం విక్రాన్తా వనచారిణః।
కిం శేషం గమనం తత్ర సుగ్రీవో యత్ర వానరః॥15॥
సర్వే యథా మాం వక్ష్యన్తి సమేత్య హరిపుఙ్గవాః।
తథాస్మి కర్తా కర్తవ్యే భవద్భిః పరవానహమ్ ॥16॥
నాజ్ఞాపయితుమీశోఽహం యువరాజోఽస్మి యద్యపి ।
అయుక్తం కృతకర్మాణో యూయం ధర్షయితుం బలాత్ ॥17॥
బ్రువతశ్చాఙ్గదస్యైవం శ్రుత్వా వచనముత్తమమ్ ।
ప్రహృష్టమనసో వాక్యమిదమూచుర్వనౌకసః॥18॥
ఏవం వక్ష్యతి కో రాజన్ప్రభుః సన్వానరర్షభ ।
ఐశ్వర్యమదమత్తో హి సర్వోఽహమితి మన్యతే ॥19॥
తవ చేదం సుసదృశం వాక్యం నాన్యస్య కస్యచిత్ ।
సన్నతిర్హి తవాఖ్యాతి భవిష్యచ్ఛుభయోగ్యతామ్ ॥20॥
సర్వే వయమపి ప్రాప్తాస్తత్ర గన్తుం కృతక్షణాః।
స యత్ర హరివీరాణాం సుగ్రీవః పతిరవ్యయః॥21॥
త్వయా హ్యనుక్తైర్హరిభిర్నైవ శక్యం పదాత్పదమ్ ।
క్వచిద్గన్తుం హరిశ్రేష్ఠ బ్రూమః సత్యమిదం తు తే ॥22॥
ఏవం తు వదతాం తేషామఙ్గదః ప్రత్యభాషత ।
సాధు గచ్ఛామ ఇత్యుక్త్వా ఖముత్పేతుర్మహాబలాః॥23॥
ఉత్పతన్తమనూత్పేతుః సర్వే తే హరియూథపాః।
కృత్వాఽఽకాశం నిరాకాశం యన్త్రోత్క్షిప్తా ఇవోపలాః॥24॥
అఙ్గదం పురతః కృత్వా హనూమన్తం చ వానరమ్ ।
తేఽమ్బరం సహసోత్పత్య వేగవన్తః ప్లవఙ్గమాః॥25॥
వినదన్తో మహానాదం ఘనా వాతేరితా యథా ।
అఙ్గదే సమనుప్రాప్తే సుగ్రీవో వానరేశ్వరః॥26॥
ఉవాచ శోకసన్తప్తం రామం కమలలోచనమ్ ।
సమాశ్వసిహి భద్రం తే దృష్టా దేవీ న సంశయః॥27॥
నాగన్తుమిహ శక్యం తైరతీతసమయైరిహ ।
అఙ్గదస్య ప్రహర్షాచ్చ జానామి శుభదర్శన ॥28॥
న మత్సకాశమాగచ్ఛేత్కృత్యే హి వినిపాతితే ।
యువరాజో మహాబాహుః ప్లవతామఙ్గదో వరః॥29॥
యద్యప్యకృతకృత్యానామీదృశః స్యాదుపక్రమః।
భవేత్తు దీనవదనో భ్రాన్తవిప్లుతమానసః॥30॥
పితృపైతామహం చైతత్పూర్వకైరభిరక్షితమ్ ।
న మే మధువనం హన్యాదదృష్ట్వా జనకాత్మజామ్ ॥31॥
కౌసల్యా సుప్రజా రామ సమాశ్వసిహి సువ్రత ।
దృష్టా దేవీ న సన్దేహో న చాన్యేన హనూమతా ॥32॥
నహ్యన్యః కర్మణో హేతుః సాధనేఽస్య హనూమతః।
హనూమతీహ సిద్ధిశ్చ మతిశ్చ మతిసత్తమ ॥33॥
వ్యవసాయశ్చ శౌర్యం చ శ్రుతం చాపి ప్రతిష్ఠితమ్ ।
జామ్బవాన్యత్ర నేతా స్యాదఙ్గదశ్చ హరీశ్వరః॥34॥
హనూమాంశ్చాప్యధిష్ఠాతా న తత్ర గతిరన్యథా ।
మా భూశ్చిన్తాసమాయుక్తః సమ్ప్రత్యమితవిక్రమ ॥35॥
యదా హి దర్పితోదగ్నాః సఙ్గతాః కాననౌకసః।
నైషామకృతకర్యాణామీదృశః స్యాదుపక్రమః॥36॥
వనభఙ్గేన జానామి మధూనాం భక్షణేన చ ।
తతః కిలకిలాశబ్దం శుశ్రావాసన్నమమ్బరే ॥37॥
హనూమత్కర్మదృప్తానాం నదతాం కాననౌకసామ్ ।
కిష్కిన్ధాముపయాతానాం సిద్ధిం కథయతామివ ॥38॥
తతః శ్రుత్వా నినాదం తం కపీనాం కపిసత్తమః।
ఆయతాఞ్చితలాఙ్గూలః సోఽభవద్ధృష్టమానసః॥39॥
ఆజగ్ముస్తేఽపి హరయో రామదర్శనకాఙ్క్షిణః।
అఙ్గదం పురతః కృత్వా హనూమన్తం చ వానరమ్ ॥40॥
తేఽఙ్గదప్రముఖా వీరాః ప్రహృష్టాశ్చ ముదాన్వితాః।
నిపేతుర్హరిరాజస్య సమీపే రాఘవస్య చ ॥41॥
హనూమాంశ్చ మహాబాహుః ప్రణమ్య శిరసా తతః।
నియతామక్షతాం దేవీం రాఘవాయ న్యవేదయత్ ॥42॥
దృష్టా దేవీతి హనుమద్వదనాదమృతోపమమ్ ।
ఆకర్ణ్య వచనం రామో హర్షమాప సలక్ష్మణః॥43॥
నిశ్చితార్థం తతస్తస్మిన్సుగ్రీవం పవనాత్మజే ।
లక్ష్మణః ప్రీతిమాన్ప్రీతం బహుమానాదవైక్షత ॥44॥
ప్రీత్యా చ పరయోపేతో రాఘవః పరవీరహా ।
బహుమానేన మహతా హనూమన్తమవైక్షత ॥45॥
ఇత్యార్షే శ్రీమద్్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే సున్దరకాణ్డే చతుఃషష్టితమః సర్గః